Drugog marta 1921. godine, mornari u Kronštatu podigli su oružje protiv mlade sovjetske vlade. Pobuna je kratko trajala i ugušena je do 18. marta. Ali priča o pobuni je opstala mnogo duže i ispričana je i prepričavana sa vrlo malo brige o činjenicama i ozbiljnim analizama. Ovaj članak neće ponavljati hronološke detalje pobune, koje čitaoci mogu pronaći vrlo detaljno u mnogim drugim radovima. Umjesto toga, članak će ocrtati temeljne procese koji su doveli do pobune, gledajući dalje od puke pojave, idući do njenog stvarnog karaktera, i objasniti akcije koje su boljševici poduzeli.

Liberali, ultraljevičari i anarhisti podjednako su pozdravili pobunu, a ovi potonji su je nazvali trećom Ruskom revolucijom, „drugom Pariškom komunom“, posljednjom pobunom proletarijata protiv boljševičkih uzurpatora. Konačno gušenje pobune se prikazuje kao dokaz nemilosrdnosti boljševičke diktature: sjeme staljinizma koje će uvijek izrasti iz marksizma. Ipak, bliže i trezvenije promišljanje može nas samo dovesti do zaključka da je Kronštatska pobuna bila samo manifestacija iscrpljene revolucije, razorene građanskim ratom i izolovane u vlastitoj ekonomskoj zaostalosti. Bila je to jedna epizoda u lancu događaja koja je istakla nemogućnost izgradnje socijalizma u jednoj zemlji, posebno u onoj u kojoj su uglavnom živjeli siromašni seljaci.

Crvena armija u zauzimanju Kronštata.

Svaki radnik koji je ikada bio u štrajku i stajao na barikadama, ovaj događaj može ocijeniti mnogo bolje od malograđanskih filistara. Štrajk koji je trajao predugo, pod stalnom opsadom sa svih strana, sigurno će izazvati unutrašnju krizu i ogorčene podjele među radnicima u štrajku. Upravo to se odvijalo u Kronštatskoj pobuni i mnogim seljačkim pobunama koje su eksplodirale na sceni krajem dugog i brutalnog građanskog rata. Sukob između gradova i sela, između proletarijata i seljaštva, oštrim mjerama “ratnog komunizma” bio je zategnut do nepodnošljive granice.

U ponovnom osvrtu na ovaj važan događaj, uglavnom ćemo koristiti materijale koje je dao anarhistički istoričar Pol Avrič u svojoj knjizi Kronštat 1921. Na taj način nećemo biti optuženi da uzimamo samo činjenice koje odgovaraju našem narativu. Ako ništa drugo, ovdje ćemo vidjeti kako činjenice koje je iznio Avrič nehotice podupiru stav boljševika.

Rusija uoči Kronštatske pobune

Kronštatska pobuna se ne može shvatiti izolovano. Moramo sagledati stanje mladog sovjetskog režima do kraja građanskog rata (1918-21). Čak i prije Oktobarske revolucije, Rusiju je razorio Veliki rat (1914-1918). Mlada sovjetska vlast nastala iz Drugog sveruskog sovjetskog kongresa naslijedila je izuzetno tešku situaciju.

Ipak, revolucija je postala svjetionik radničkoj klasi širom svijeta. Kao što je Roza Luksemburg elokventno rekla o boljševicima i Oktobarskoj revoluciji: „Svu revolucionarnu čast i kapacitet koji su nedostajali zapadnoj socijaldemokratiji predstavljali su boljševici. Njihov oktobarski ustanak nije bio samo stvarni spas Ruske revolucije; to je bio i spas časti međunarodnog socijalizma”(^[1]) [naš naglasak do kraja teksta] To je zaista bio spas. Revolucija je inspirisala vojnike svih nacija da okrenu oružje protiv svojih komandanata i izazvala talas revolucija širom Evrope, čime je okončan veliki pokolj Prvog svjetskog rata.

Oktobarska revolucija nije bila avantura Lenjina i Trockog da pokušaju da izgrade socijalizam u zaostaloj zemlji. Oni su svoje djelovanje čvrsto zasnivali na perspektivi svjetske socijalističke revolucije, za koju bi Ruska revolucija poslužila kao početni udarac. Početne poteškoće s kojima se suočila Ruska revolucija – izolacija u zaostaloj ekonomiji, iscrpljeno stanovništvo, gubitak značajnih teritorija nametnutih Brest-Litovskim sporazumom, itd. – na kraju će (nadalo se) biti prevaziđene uz pomoć pobjedničkog proletarijata u naprednim kapitalističkim zemljama.

Lenjin i Trocki

Za Lenjina i Trockog, opstanak Ruske revolucije bio je neodvojiv od sudbine svjetske socijalističke revolucije. Na Sedmom kongresu boljševičke partije u martu 1918. Lenjin je u svom političkom izvještaju napisao: „Gledajući sa svjetsko-istorijske tačke gledišta, bez sumnje ne bi bilo nade u konačnu pobjedu naše revolucije ako bi ostala sama, da nije bilo revolucionarnih pokreta u drugim zemljama. Kada se boljševička partija uhvatila u koštac sama, učinila je to s čvrstim uvjerenjem da revolucija sazrijeva u svim zemljama i da na kraju – ali ne na samom početku – bez obzira na poteškoće koje smo doživljavali, bez obzira na poraze za nas, svjetska socijalistička revolucija bi došla – jer dolazi; bi sazreo—jer sazrijeva i dostići će punu zrelost. Ponavljam, naš spas od svih ovih poteškoća je sveevropska revolucija.(^[2]) Lenjin je posebno usmjeravao svoj pogled na njemačku revoluciju koja se odvijala: „U svakom slučaju, pod svim mogućim okolnostima, ako njemačka revolucija ne dođe, osuđeni smo na propast.”(^[3])

Sa pobjedničkom svjetskom socijalističkom revolucijom, više proizvodne snage u zapadnim zemljama bile bi upregnute 10 puta, ako ne i 100 puta, socijalističkim načinom proizvodnje, koji bi pod međunarodno planiranom ekonomijom brzo izvukao poraženu Rusiju iz zaostalosti. Praktično, to bi značilo sposobnost urbanih industrija da seljaštvu obezbjede potrošna dobra u zamjenu za njihovo žito, uz ubrzavanje industrijalizacije poljoprivredne proizvodnje, što bi zauzvrat omogućilo razvoj kolektivne poljoprivrede koja bi prevazišla individualnu poljoprivredu sitnog vlasništva.

Oktobarska revolucija je izazvala talas revolucionarnih pokreta širom Evrope. Ustali su milioni ratom umornih vojnika, radnika i seljaka. Bili smo svjedoci, da spomenemo samo neke, Mađarske revolucije 1919, Finske revolucije 1917-1918, Italijanske revolucije 1919-1920 (Biennio Rosso), formiranja Bavarske sovjetske republike 1919., masovnog štrajka u Austriji 1919. godine, i najslavnija od svih, Njemačka revolucija 1918-19. “Cijela Evropa je ispunjena duhom revolucije”, primijetio je britanski premijer Lojd Džordž francuskom premijeru Klemensou u martu 1919. Radnici su pokazali najveću hrabrost i revolucionarnu inicijativu u pokretanju revolucija. U nekim slučajevima vlast je bila u njihovim rukama. U Njemačkoj su radnici, mornari i vojnici osnovali sovjete i srušili dinastiju Hoencolern. Od njih se više ništa nije moglo tražiti. Međutim, jedna po jedna te revolucije završavale su porazom. Vođstvo radničke klase ili se pokazalo nedoraslim zadatku koji je pred njim ili je, u slučaju socijaldemokrata, izdalo revolucije.

Sa porazom ovih revolucija, toliko očekivana pomoć sa Zapada nikada nije stigla. Ruska revolucija je bila izolovana. Došlo je do invazije 21 imperijalističke vojske koja je podržala Bijelu armiju, što je izazvalo dugi, krvavi građanski rat (1918-21) koji je pustio vatru i sumpor na svaki kutak Rusije. Citiraćemo Avriča kako bismo ilustrirali totalno uništenje mladog sovjetskog režima:

„Do kraja 1920. ukupna industrijska proizvodnja se smanjila na otprilike petinu od nivoa iz 1913. godine... šteta [na naftnim poljima u Bakuu i basenu uglja Donjeck] bila je velika i veoma teško popravljiva. Mnogi rudnici su bili poplavljeni... Ukupna proizvodnja uglja u Rusiji krajem 1920. bila je samo četvrtina, a nafte samo trećina predratnog nivoa... Proizvodnja livenog gvožđa pala je na manje od 3 procenta 1913. godine, a proizvodnja bakra je gotovo prestala. U nedostatku ovih osnovnih materijala, glavni industrijski centri zemlje bili su primorani da veoma ozbiljno smanje proizvodnju... u preduzećima široke potrošnje ukupna proizvodnja je pala na manje od četvrtine predratnog nivoa. Proizvodnja obuće je smanjena na desetinu normalne, a samo jedno od dvadeset tekstilnih vretena je ostalo u funkciji.”(^[4])

Gradovi su bili iscrpljeni, bez hrane, robe široke potrošnje, sirovinama, pa čak i ljudima. Kako su se fabrike zatvarale zbog nedostatka resursa, a hrane nije bilo nigdje, gradski stanovnici su hrlili na selo u potrazi za hranom. U periodu od oktobra 1917. do avgusta 1920. godine, stanovništvo Petrograda se smanjilo za 70 posto, sa skoro 2,5 miliona na oko 0,75 miliona. U istom periodu stanovništvo Moskve je prepolovljeno. Sve u svemu, ono malo urbanog stanovništva koje je Rusija prvobitno imala smanjilo se u nekoliko godina za trećinu.(^[5])

U međuvremenu, najhrabriji i najpožrtvovaniji radnici u velikim gradovima prvi su napustili svoja radna mjesta i pridružili se Crvenoj armiji u borbi na život i smrt za opstanak mlade sovjetske vlasti. Visoka smrtnost na frontu gutala je proleterske redove. U avgustu 1920. Petrograd je ostao sa samo trećinom od skoro 300.000 fabričkih radnika koliko ih je imao uoči Oktobarske revolucije. Sve u svemu, redovi ruskog proletarijata smanjeni su na manje od polovine.(^[6])Ovo je zadalo ozbiljan udarac glavnoj društvenoj bazi Oktobarske revolucije, umanjujući njene klasno svesnije elemente, ostavljajući za sobom one koji su kolebljiviji i sebičniji. Realnost je da revolucija proždire revolucionare, fizički i duhovno.

Centralno mjesto u ratnim naporima da se porazi Bijela armija bio je "ratni komunizam", a glavna poluga ove politike bila je rekvizicija žita. Gradovi i fabrike su bili ispražnjeni, a sve što je preostalo u proizvodnim kapacitetima bilo je posvećeno ratnim naporima. Kao rezultat toga, gradovi nisu bili u mogućnosti da proizvode robu široke potrošnje da bi platili žito sa sela. Dakle, da bi prehranili gradove i vojsku, od seljaka je zatraženo da predaju svoje viškove žita gotovo u bescjenje. Naravno, ova politika je bila krajnje nepopularna među seljacima, koji su željeli da budu ostavljeni sami sa parcelama koje su upravo osvojili tokom Oktobarske revolucije. Seljaci su to u početku tolerisali, jer su se više plašili Bijele armije.

Ipak, sa svakom novom posjetom naoružanih odreda koji su praznili žitnice, ogorčenost seljaštva je rasla. Počeli su sakrivati svoje žito, što je neminovno dovelo do upotrebe sile u prikupljanju žita. Budući da im je bilo zabranjeno da prodaju svoje žito, seljaci nisu vidjeli poticaj za proizvodnju i počeli su sjeći svoje usjeve. Do 1921. poljoprivredna proizvodnja je pala na manje od polovine prijeratnog nivoa, a količina stoke na oko dvije trećine. To je zauzvrat dovelo do rekvizicije još većih dijelova seljačkog žita kako bi se ispunila prijeko potrebna kvota. Svakim danom je jaz između proletarijata i seljaštva rastao. Seljaci su, iz njihove perspektive, razmišljali: kakva je korist od posjeda zemlje kada nam urbana država stotinama kilometara odnese naše proizvode i diktira nam kako da koristimo svoju zemlju? U datim okolnostima to se nije moglo izbjeći. Ali ipak se spremao nasilan sukob.

“Bljesak koji je osvijetlio stvarnost bolje od bilo čega drugog”

Do jeseni 1920, s porazom Vrangelove vojske, opasnost od neminovne pobjede Bijele armije više nije bila velika. Iz perspektive seljaštva, njihovi stari gospodari su bili poraženi i nisu se htjeli vratiti da traže svoja imanja nazad, i stoga je strah od odmazde Bijelih ustupio mjesto još većoj ogorčenosti protiv boljševičkog režima. Ova ogorčenost se brzo pretvorila u otvoreni prkos. Talasi seljačkih ustanaka zapljusnuli su Rusiju s kraja na kraj.

Tokom zime 1920-1921, broj seljačkih pobuna rastao je zastrašujućim tempom. Samo u februaru 1921. godine, uoči Kronštatske pobune, vladini zvaničnici su zabilježili 118 zasebnih seljačkih pobuna koje su izbile u raznim dijelovima Rusije.(^[7]) Stvarni broj je najvjerovatnije bio veći. Prebjezi su postali uobičajena pojava jer su većina vojnika bili seljaci u uniformama, sinovi mužika pogođeni očajničkim položajem svojih roditelja, koji su se borili protiv rekvizicije žita. Da bi se održala vojna disciplina, slane su jedinice i oficiri Čeke sačinjeni od lojalnih članova Komunističke partije, što je samo pojačalo seljačku ogorčenost.

Svugdje su se raspršene seljačke pobune ujedinjavale oko zajedničkih parola: „Dolje rekvizicije“, „Dolje odredi za hranu“, „Ne dajte svoje viškove“, „Dolje komunisti i Jevreji“ (kao što ćemo objasniti, nazadne predrasude su takođe bile faktor u pobuni).(^[8]) Nije postojao koherentan program, ali su klasni karakter i zahtjevi ovih pobuna bili jasni. Seljaci su tražili da budu ostavljeni sami sa svojim parcelama i da mogu da prodaju svoje žito na pijaci kako im odgovara.

Vrangel, general Bijele armije.

To su bili sitni vlasnici, a u nedostatku samouvjerenog vođstva iz mase radničke klase koja ih je vodila naprijed i davala im reforme, socijalizam im nije bio na horizontu. Anarhisti koji su zamišljali da će ove seljačke pobune biti vjesnici pravog komunizma ili besklasnog anarhističkog društva bez države, bili bi jako razočarani kada bi saznali da seljaci nisu imali takvo nešto na umu.

Kronštatska pobuna je bila pobuna seljaka u uniformama. Kronštatski ustanici su imali topove usmjerene na Petrograd i taktičku prednost što su bili u utvrđenoj pomorskoj bazi koja bi mogla biti polazište za daljnje vojne napade na samo srce sovjetske vlasti. To je ono što je navelo Lenjina da nazove Kronštatsku pobunu kao „bljesak koji je osvijetlio stvarnost bolje od bilo čega drugog”. Ova realnost je bila da je zabijen klin između iscrpljene revolucije i seljaštva i da je morao ponovo da se uspostavi određeni stepen slobodne trgovine kako bi se oni ponovo pridobili i podstakli seljake da ponovo proizvode.

Društveni karakter Kronštatskog ustanka

Važno je razumjeti glavne društvene snage iza Kronštatske pobune. Jasno je da kronštatski mornari iz 1921. nisu bili isti heroji iz 1917. Najbolji sloj je poslat na front, i zapravo su bili prvi koji su se dobrovoljno prijavili u borbu protiv Bijele armije. To je činjenica koju priznaje čak i Avrič, navodeći da oni koji su „imali istaknute uloge u Kronštatu tokom 1917. više nisu bili prisutni četiri godine kasnije“.(^[9])

Nastavio je u svom Kronštatu 1921:

„Nema sumnje da je tokom godina građanskog rata zaista došlo do velikog preokreta unutar Baltičke flote i da su mnogi veterani bili zamijenjeni regrutima iz ruralnih oblasti koji su sa sobom ponijeli duboko osjećano nezadovoljstvo ruskog seljaštva. Do 1921. godine, prema zvaničnim podacima, više od tri četvrtine mornara bilo je seljačkog porijekla, što je znatno veći udio nego 1917. godine, kada su industrijski radnici iz okoline Petrograda činili značajan dio flote. Sam Petričenko je kasnije priznao da su mnogi od njegovih saboraca bili seljaci sa juga pobuđeni nevoljom seljana kod kuće.”(^[10])

To je upravo ono što je Trocki shvatio o promjeni društvenog sastava kronštatskih mornara 1921. godine, da se sastoji od politički zaostalog sloja, koji je bio skloniji pokleknuti pod pritiskom teških situacija. Trocki je napisao u Buci oko Kronštata:

„Pod pritiskom potrebe i neimaštine, sami radnici su bili epizodično podijeljeni u neprijateljske kampove, ovisno o jačim ili slabijim vezama sa selom. Pod uticajem sela našla se i Crvena armija. Tokom godina građanskog rata bilo je potrebno više puta razoružati nezadovoljne pukove... Da, Kronštat je ispisao herojsku stranicu u istoriji revolucije. Ali građanski rat je započeo sistematsku depopulaciju Kronštata i cijele Baltičke flote.”(^[11])

Međutim, čak i sa ovom činjenicom koja mu gleda u lice, Pol Avrič pokušava da izokrene i dođe do suprotnog zaključka: da je Kronštat iz 1921. u osnovi bio isti kao onaj iz 1917. i 1905.: „Sedmog novembra, za treću godišnjicu boljševičkog preuzimanja vlasti, oni [kronštatski mornari] bili su u prvim redovima proslave”; „Petričenko [vođa pobune] pridružio se floti još 1912. godine“; itd. Treba biti naivna budala pa vjerovati da su revolucionarni kronštatski mornari iz 1917. ostali besposleni u tvrđavi i na brodovima dok su se njihovi saborci borili na život i smrt protiv Vrangela, Kolčaka, Denjikina itd.

Petričenko i  njegov "Revolucionarni privremeni komitet".

O Petričenku se mora reći nekoliko važnih napomena. Nekoliko stranica nakon što je iznio tvrdnju da je Kronštat iz 1917. bio suštinski nepromijenjen četiri godine kasnije, Avrič piše:

„[Kada se] Petričenko vratio u svoje rodno selo u aprilu 1920.... imajo je dovoljno vremena da vidi boljševičke odrede za hranu u akciji i da izgradi značajno neprijateljstvo prema vladi... Čak je pokušao da se pridruži Bijelima, ali je bio odbačen kao bivši boljševik.”(^[12])

Avrič se ne trudi reći ništa više o ovoj epizodi, u kojoj je budući vođa onoga što on i njegove kolege anarhisti nazivaju „drugom Pariškom komunom“ pokušao da se pridruži Bijelima samo godinu dana ranije.

Tokom pobune, Petričenko i njegov „Revolucionarni privremeni komitet“ dali su mnoge visokozvučne izjave da su oni pravi nasljednici Oktobarske revolucije, boreći se da oslobode Sovjete od boljševičkih uzurpatora; da njihova pobuna nije imala nikakve veze sa bijelim snagama; i predstavljala je elementarne, revolucionarne želje radnika i seljaka. Ali ova revolucionarna fraza odmah je razotkrivena kao ništa drugo do ciničan trik. Jedva nekoliko mjeseci nakon što je poraženo, prognano vođstvo Kronštatske pobune sklopilo je savez sa reakcionarnom Bijelom armijom, o čemu svjedoči i sam Avrič:

„Međutim, ono što se može pokazati jeste da je sklopljena neka vrsta sporazuma između pobunjenika i emigranata nakon što je pobuna slomljena i njene vođe pobjegle u Finsku. U maju 1921. Petričenko i nekoliko njegovih kolega izbjeglica u logoru Fort Ino odlučili su dobrovoljno dati svoje usluge generalu Vrangelu. Krajem mjeseca pisali su profesoru Grimu, Vrangelovom predstavniku u Helsingforsu, i ponudili da udruže snage u novoj kampanji za svrgavanje boljševika i vraćanje 'tekovina Martovske revolucije 1917.'”(^[13])

Ali neko bi se mogao zapitati: šta zapravo znači „obnavljanje tekovina martovske (februarske) revolucije 1917.“? Februarska revolucija je bila trijumfalna u svrgavanju cara. Ali učinila je više od toga. To je otvorilo kapije za uspostavljanje Sovjeta širom Rusije. Preko ovih Sovjeta revolucionarne mase izražavale su svoje težnje za okončanjem imperijalističkog rata, zemljom za seljake, hljebom za radnike, sazivom Ustavotvorne skupštine, pravom na samoopredjeljenje potlačenih naroda itd. Ali menjševici i eserske vođe Sovjeta su izdali ove težnje podržavajući buržoasku Privremenu vladu. Stoga je jedini način da se odbrane dostignuća Februarske revolucije i ispune težnje masa jeste da se krene naprijed do njenog konačnog zaključenja: Oktobarske revolucije, gdje su radnici preuzeli vlast s boljševicima na čelu. Dakle, kada je Petričenko govorio o „vraćanju dostignuća Martovske revolucije 1917.“, mislio je na vraćanje sata na vladavinu buržoaske Privremene vlade, koja bi u praksi negirala Oktobarsku revoluciju.

Avrič nastavlja:

„Mornari su postavili program u šest tačaka kao osnovu za svaki zajednički poduhvat [sa generalom Vrangelom]: (1) sva zemlja seljacima, (2) slobodni sindikati za radnike, (3) puna nezavisnost za granične države, (4) slobodu djelovanja za bjegunce iz Kronštata, (5) uklanjanje epoleta sa ramena svih vojnih uniformi i (6) zadržavanje njihovog slogana 'sva vlast Sovjetima, ali ne i partijama'. Iznenađujuće, slogan je trebalo da se zadrži samo kao 'zgodan politički manevar' sve dok komunisti ne budu svrgnuti. Kada bi pobjeda bila u rukama, slogan bi bio odložen i uspostavljena privremena vojna diktatura [!] kako bi se spriječilo da anarhija zahvati zemlju. Ova posljednja tačka je, bez sumnje, bila namijenjena za Vrangela. Mornari su, u svakom slučaju, insistirali na tome da u dogledno vrijeme [!] ruski narod mora biti 'slobodan da sam odlučuje kakvu vladu želi'”.(^[14])

Vrangel je prihvatio uslove, jer je svaka ozbiljna opozicija boljševicima u to vrijeme bila obavezna da se ostane na riječima kada se govori o zemlji i nacionalnim pitanjima, i papagajski ponavlja slogan „sva vlast Sovjetima“. Ali, kao što je gore prikazano, slogan je bio samo dimna zavjesa za vojnu diktaturu, što su se složili Petričenko i njegove kolege vođe. Činjenica da je Avrič bio 'iznenađen' ovim samo odaje njegov formalizam. Uprkos njegovoj rigoroznoj pažnji prema materijalnim činjenicama, njegovo kruto uvjerenje da su pobunjenici predstavljali 'progresivnu' borbu protiv boljševičke tiranije navodi ga da previdi nezgodne istine.

Izbjeglice iz Kronštata su se kasnije pridružile Nacionalnom centru (ili Nacionalnoj uniji): koaliciji kadeta, oktobrista (ustavnih monarhista) i drugih antiboljševičkih grupa formiranih 1918, koje su radile ruku pod ruku s bijelim generalima na svrgavanju boljševika. Avrič piše:

„U junu 1921. kongres Nacionalne unije, koji je sazvao Nacionalni centar da ujedini istomišljenike u antiboljševičkom krstaškom ratu, primio je poruku grupe Kronštadera u Finskoj koja toplo podržava njihov program. Nadalje, u arhivi Nacionalnog centra postoji povjerljivi dokument od 30. oktobra 1921., koji su potpisali Petričenko i Jakovenko (kao predsjednik i zamjenik predsjednika Privremenog revolucionarnog komiteta), koji ovlašćuje nekog Vsevoloda Nikolajeviča Skosirjeva da se pridruži Ruskom nacionalnom komitetu u Parizu kao predstavnik izbjeglica za 'koordinaciju aktivnog rada sa drugim organizacijama koje stoje na platformi oružane borbe protiv komunista'”.(^[15])

Šta se više može reći? Uprkos svim ovim činjenicama, da je i prije pobune sam Petričenko pokušao da se pridruži Bijelima, a ubrzo nakon neuspjele pobune, on i njegov „Privremeni revolucionarni komitet“ su se pridružili Bijelima, Avrič i dalje pokušava poreći reakcionarnu prirodu vođstva Kronštatske pobune.

„Ništa od ovoga, naravno“, ne želi da istakne Avrič, „dokazuje da su postojale veze između [Nacionalnog] centra i [Kronštatskog Privremenog] Revolucionarnog komiteta bilo prije ili tokom pobune.“(^[16]) Istina je da tokom pobune nisu formalno uspostavljene nikakve organizacione veze između Bijelih i vođstva Kronštata. Ali to je bilo samo zato što dvije strane nisu imale pravovremenu i zgodnu priliku da se pronađu, jer su bijele snage bile u povlačenju i bile potpuno dezorganizovane do kraja 1920. Kada su ipak imale priliku, nakon poraza pobune, bez većih poteškoća je sklopljen nesveti savez. Takav savez bi bio gotovo izvjestan da je pobuna izdržala.

Avrič je pokušao da objasni ovaj savez kao rezultat „zajedničkog iskustva gorčine i poraza“. Lav Trocki i Lijeva opozicija takođe su se suočili sa gorčinom i porazom u svojoj borbi protiv staljinističke birokratije, ali nikada nisu razmišljali da prihvate pomoć od bilo kog od bijelih emigranata: kadeta, desnih esera, monarhista, bijelih generala, itd. potonji su dobro znali šta predstavljaju Lijevi opozicionari – istinsku proletersku tendenciju Ruske revolucije – i stoga nikada nisu razmišljali o zajedničkom frontu protiv sovjetske vlade. Ciljevi bijelo-emigrantskih grupa i Lijeve opozicije bili su jednostavno nepomirljivi. Naprotiv, radovali su se kada vide kako Lijevi opozicionari i stari boljševici pune Lubjanku (mučilišta OGPU-a) i gulage od strane staljinističkih inkvizitora. U međuvremenu, Bijeli su savršeno shvatili da su zbrkani karakter seljačkih buna i Kronštatske pobune pogodno sredstvo za njihove reakcionarne ciljeve.

Tokom prve nedjelje pobune, Aleksandar Kerenski i Viktor Černov poslali su radiogram Privremenom revolucionarnom komitetu, nudeći svoju „službu narodnoj revoluciji“ i „konačnu pobjedu radnih masa“. Prikupili su značajna sredstva i zalihe od bijele emigracije i bili su spremni da ih pošalju Petričenku. Dok je samo jedan član Komiteta glasao za prihvatanje pomoći, a drugi je to potpuno odbio, Petričenko i ostali su tvrdili da je najbolji način da se za sada to odbije:

„Privremeni revolucionarni komitet Kronštata izražava svojoj braći u inostranstvu svoju duboku zahvalnost na saosjećanju. Privremeni revolucionarni komitet je zahvalan na ponudi Černova, ali za sada odbija [!], dok se dalji razvoj događaja ne razjasni. U međuvremenu, sve će biti uzeto u obzir.”(^[17])

Predstavljajući se kao spasioci Sovjeta od boljševičkih uzurpatora, pobunjenici su razmjenjivali ljubaznosti sa pristalicama trule, svrgnute Privremene vlade. Vrata saveza sa ovim neprijateljima Oktobarske revolucije nisu bila zatvorena, već su odložena dok ne dođe pogodan trenutak.

Privremena vlada

Vođstvo Kronštatske pobune pokušalo je cinično iskoristiti nezadovoljstvo masa. Svaki revolucionar može i treba razumjeti istinsku želju seljaka da obrađuju svoju zemlju, a da ne dođu naoružani odredi da im otmu žito, i frustraciju velikog dijela radnih masa zbog poteškoća koje su proizašle iz građanskog rata i mnogih oštrih mjera povezanih s tim. Na paradi za trupe koje su poslate da povrate bazu u Kronštatu od pobunjenika, Trocki je rekao: „Čekali smo što je duže bilo moguće da naši slijepi drugovi mornari svojim očima vide kuda pobuna vodi.“(^[18])

Bio bi vrhunac ludosti izjednačiti ovo nezadovoljstvo s nekom vrstom napredne klasne svijesti, jer su iza ovog istinskog nezadovoljstva nesvjesno jahale reakcionarne snage. Eventualni savez Petričenko-Vrangel razotkriva pravi sadržaj programa koji su iznijeli Kronštatski ustanici. Iza njihovog poziva na “slobodne Sovjete” krila se vojna diktatura. Lenjin i Trocki nisu pogriješili kada su vjerovali da će pobjeda Kronštatske pobune ponovo zapaliti građanski rat i obezbijediti Bijeloj armiji veoma strateški važnu lansirnu rampu za slamanje Sovjeta. A činjenica da su seljačke pobune uglavnom prestale nakon implementacije Nove ekonomske politike pokazala je pravu motivaciju seljačkih pobuna: slobodu da svoje žito prodaju na tržištu.

Antisemitizam

Zaostale predrasude – poput antisemitizma – takođe su se skrivale iza dimne zavjese revolucionarne retorike „slobodnih Sovjeta“ koja je bila u kronštatskom dnevnom listu Izvestija. Kao što je već pomenuto: „Dolje komunisti i Jevreji“ bio je uobičajen slogan seljačkih pobuna 1920-21. Avrič primjećuje antisemitski jezik koji se čuo među seljacima i radnicima koji su protestovali protiv boljševičke vlasti: „Antisemitizam i antiintelektualizam su počeli da dižu svoje glave, često istovremeno; iznesena je optužba da su boljševici strani soj jevrejskih intelektualaca koji su izdali ruski narod i kontaminirali čistoću revolucije.”(^[19]) Avrič je, kao što se i očekivalo, pokušao to umanjiti govoreći da je “antisemitizam bio stvarnost”, tradicionalni [!] odgovor ruskih seljaka i radnika u vrijeme neobičnih teškoća.”(^[20]) Ali bio je tradicionalan u smislu da je predstavljao vjekovne predrasude najzaostalijih slojeva stanovništva, a ne njegovih naprednih slojeva.

Takvi antisemitski stavovi preovladavali su i među kronštatskim pobunjenicima, kao što je sam Avrič istakao iz memoara jednog od kronštatskih mornara tokom ustanka:

„Da su ovakve fantazije [jevrejska zavjera da zauzmu svijet] kružile u okviru Baltičke flote, evidentno je iz memoara pomorca stacioniranog u pomorskoj bazi Petrograd u vrijeme podizanja kronštatskog ustanka. U posebno zlobnom pasusu on napada boljševički režim kao „prvu jevrejsku republiku“; a tema 'zlih bojara', tako istaknuta u ruskom popularnom mitu, jasno se pojavljuje kada Jevreje označi kao novu 'privilegovanu klasu', klasu 'sovjetskih prinčeva'... Ova osjećanja, kako on tvrdi, naširoko su dijelile  njegove kolege mornari, koji su bili uvjereni da su Jevreji, a ne ruski seljaci i radnici bili pravi dobitnici revolucije: Jevreji su zauzimali vodeća mjesta u Komunističkoj partiji i sovjetskoj državi; upali su u svaku državnu kancelariju, posebno u Komesarijat za hranu, pazeći da njihovi sugrađani Jevreji ne gladuju... Takva vjerovanja su, bez sumnje, bila podjednako rasprostranjena u Kronštatu kao i u Petrogradu [među petrogradskim radnicima koji su štrajkovali u februaru 1921], ako ne i više.”(^[21])

I bilo bi pogrešno misliti da su takvi antisemitski stavovi ograničeni na obične mornare. Kada je Veršinjin, jedan od članova Privremenog revolucionarnog komiteta Kronštata, izašao na led 08. marta da pregovara sa sovjetskim odredom, smatrao je ključnim da pribjegne antisemitskim apelima: „Dosta je vaših 'hura' i pridružite nam se da tučemo Jevreje. To je njihova prokleta dominacija koju smo mi radnici i seljaci morali da izdržimo.”(^[22]) Takvo je bilo vođstvo “Druge Pariske komune” u koju su anarhisti polagali nade.

Boljševička partija je vodila nemilosrdnu i principijelnu borbu protiv svih oblika antisemitizma. Prava socijalistička revolucija ne može biti ukaljana takvim predrasudama koje razdvajaju radničku klasu. Ova otrovna ideologija antisemitizma oduvijek je bila oružje za reakciju, da okupi najzaostalije slojeve društva protiv njegovih najnaprednijih slojeva. Iskoristila ga je Bijela reakcija za napad na boljševičke vođe, a kasnije i staljinistička reakcija protiv Oktobarske revolucije, gdje su Staljin i njegovi epigoni podigli ružnu glavu antisemitizma u svojoj borbi protiv Lijeve opozicije Trockog i starih boljševika. Stoga je rasprostranjenost antisemitizma u Kronštatskom ustanku bio još jedan pokazatelj da ovaj ustanak nije bila „treća ruska revolucija“, već sitnoburžoaska reakcija koja dolazi iz zaostalih slojeva radničke klase.

Napad za ponovno zauzimanje Kronštata

Građanski rat je stvorio strašne teškoće širom Rusije. Hladnoća i glad, u kombinaciji sa sve manjim obrocima, stvorili su veoma nabijenu atmosferu u mnogim gradovima. Vlada je 22. januara, zbog poremećaja u željezničkom saobraćaju, objavila da će ionako skroman obrok hljeba za gradove odmah biti smanjen za jednu trećinu. To je izazvalo talas demonstracija i štrajkova u Moskvi i Petrogradu, s radnicima koji su nosili "transparente i plakate sa zahtjevima za 'slobodnu trgovinu', veće obroke i ukidanje rekvizicija žita". Na nekim plakatima čak je bio i slogan „Dolje komunisti i Jevreji“.(^[23])

Lokalni Sovjet proglasio je vanredno stanje i uveo noćni policijski sat. Odredi su upućeni da rasture demonstracije i štrajkove. Čeka je hapsila esere, menjševike i druge agitatore koji su iskorištavali krizu s hranom kako bi raspalili gladne mase protiv radničke države. Petrogradski sovjet je pokrenuo veliku kampanju pozivanja štrajkača da se vrate na posao, objašnjavajući im da su glad, iscrpljenost i hladnoća neizbježna cijena odbrane revolucije, a jedini dobitnici ovih štrajkova i demonstracija bili su bjelogardejci. Ovi poremećaji su na kraju nestali jer je vlada odmah pružila pomoć gladnom i promrzlom stanovništvu: podijeljeni su dodatni obroci, a ugalj je dovožen iz inostranstva. Ali što je najvažnije, Zinovjev, predsjednik Petrogradskog sovjeta, je po prvi put otkrio da je vlada u procesu zamjene rekvizicije žita porezom u naturi.(^[24]) U tom smislu vidimo da su štrajkači u Moskvi i Petrogradu predstavljali zaostalije slojeve, koji su bili pod uticajem sitne buržoazije. Kao što je gore navedeno, najposvećeniji i najsvjesniji radnici su se dobrovoljno prijavili na front građanskog rata. Oni koji su ostali bili su najsebičniji, i najmanje skloni žrtvovanju za opšte interese revolucije.

Vojna akcija ponovnog zauzimanja Kronštata.

Do 02. marta u Petrogradu je zaveden red. Ali vijesti o neredima stigle su do Kronštata i pomiješane s ovim vijestima bile su „razne lažne glasine, koje su brzo probudile strasti mornara. Govorilo se, na primjer, da su vladine trupe pucale na demonstrante na ostrvu Vasilije i da su vođe štrajka strijeljani u podrumima Čeke.”(^[25]) Ništa slično se nikada nije dogodilo. Ali Petričenko, potencijalni vođa pobune, uhvatio se ovih glasina kako bi potaknuo mornare na pobunu.

Dana 01. marta, M.I. Kalinjin i N.N. Kuzmin su poslani iz Petrograda da objasne pravu situaciju na masovnom skupu u Kronštatu i smire uzbuđene mornare. Ali nisu dobili priliku da govore jer su njihove riječi „zagušene zvižducima i dozivanjem“.(^[26]) Kalinjin je čak bio zadržan neko vrijeme prije nego što mu je dozvoljeno da napusti ostrvo. Članovi boljševika na ostrvu takođe su bili podvrgnuti takvom tretmanu kada su govorili na masovnim sastancima. Kao što je Avrič napisao: „Kada su se obraćali svojim drugovima, oni [komunisti] su bili ogorčeni i prekinuti na isti način kao i Kalinjin i Kuzmin dan ranije. U glavnom garnizonu, na primjer, boljševički komesar jedva je imao vremena da se usprotivi neregularnom postupku prije nego što ga je prekinuo 'vojni specijalista' zadužen za artiljeriju, bivši carski general po imenu Kozlovski.”(^[27])

Dana 02. marta, tokom sovjetske konferencije u Kronštatu, Petričenko je naredio hapšenje trojice glavnih boljševičkih vođa: Kuzmina, predsjednika Kronštatskog sovjetskog Vasiljeva i Koršunova, komesara eskadrile bojnih brodova Kronštata. Ovo zaista razotkriva šupljinu zahtjeva pobunjenika za slobodom govora. Hapšenje je gurnulo konferenciju ka otvorenoj pobuni. Ali nepovratno je postala otvorena pobuna kada je neko sa govornice viknuo da je „15 kamiona komunista naoružanih puškama i mitraljezima na putu da razbiju skup“.(^[28]) Ova neutemeljena glasina, za koju se kasnije pokazalo da je lažna, bacila je konferenciju u pomamu. Umjesto da to istraži, predsjedavajući konferencije Petričenko je dodatno isprovocirao situaciju objavom da je odred od 2.000 komunista zaista na putu da ih uhapsi. U ovoj atmosferi panike i konfuzije, stvorene lažnim glasinama, Petričenko je stekao izgovor koji mu je bio potreban da odloži izbore za novi Sovjet i uspostavi Privremeni revolucionarni komitet sa njim kao vođom. Komunisti su uhapšeni; zabranjeni su svi izlazi iz grada; uveden je policijski sat. Pobuna je bila u punom zamahu.

Vijest o pobuni odmah je probudila novu nadu među svim kontrarevolucionarnim snagama. Prognani Kerenski je vjerovao da će pobuna najaviti skori kolaps boljševizma. Vođa kadeta Milijukov pozdravio je pobunu i "izrazio optimizam da su dani Lenjinovog režima odbrojani i pozvao američku vladu da pošalje hranu pobunjenicima". Nacionalni centar je bio oduševljen i napisao: „Ustanak u Kronštatu našao je odgovor u svim srcima ruskih prognanika. Ruski sindikat trgovine i industrije u Parizu obećao je početni iznos od dva miliona finskih maraka za „svetu stvar oslobođenja Rusije“ i osnovao poseban komitet za organizovanje efikasne linije snabdijevanja Kronštata.(^[29]) O tome ko je osoba može se mnogo reći po prijateljima koji se okupljaju oko nje. Bijela emigracija je jasno shvatila kontrarevolucionarnu prirodu ove pobune.

Stoga, daleko od toga da je bila „druga Pariska komuna“, Kronštatska pobuna je bila sitnoburžoaska reakcija, izazvana teškoćama koje su nametnuli teški uslovi sa kojima se suočavala proleterska revolucija. Pobjeda ove pobune poslužila bi kao polazna tačka za novu kontrarevolucionarnu ofanzivu. Klasna linija koja razdvaja dva tabora – sovjetsku vlast s jedne strane i Kronštatsku pobunu s druge – je jasna. Ne postoji srednji put po ovom pitanju. Nema mjesta moralističkom kolebanju. Oklijevanje bi značilo smrt same revolucije. U suzbijanju Kronštatske pobune, boljševici su branili Oktobarsku revoluciju od buržoaske i sitnoburžoaske reakcije.

Vojna operacija za ponovno zauzimanje Kronštata počela je 07. marta. Crvena armija se utrkivala sa vremenom. S približavanjem proljeća, za nekoliko sedmica led koji okružuje ostrvo bi se otopio, što bi onemogućilo pješadijski napad na tvrđavu i omogućilo snabdijevanje i pojačanje izvana da do nje stignu morem. To bi Kronštat učinilo strateškom bazom za novu invaziju Bijele armije.

Međutim, ponovno zauzimanje Kronštata nije bio lak zadatak. Ne samo da je bio jako utvrđen, već je stajao i visoko preko otvorenog ledenog polja. Hiljade vojnika i radnika Crvene armije izgubilo je živote u herojskom napadu da ponovo zauzme tvrđavu. Hrabro su napredovali preko otvorenog leda, bez zaštite od tuče mitraljeske vatre. Pod teškim baražom artiljerije, mnogi su propali kroz led i utopili se. Kada je tvrđava konačno osvojena 10 dana kasnije, procijenjene su sovjetske žrtve između 10.000-25.000. 300 delegata Desetog partijskog kongresa, koji je održan tokom pobune, napustilo je salu kongresa da se dobrovoljno prijavi za juriš, a njih 15 je izgubilo život. To je bio pravi duh žrtvovanja koji je predstavljao najbolje od revolucije.

U međuvremenu, pobunjenici su pretrpjeli 600 mrtvih i 1.000 ranjenih.(^[30]) Petričenko i drugi članovi Revolucionarnog komiteta pobjegli su u Finsku i ubrzo nakon toga pridružili se Bijelim snagama pod generalom Vrangelom. Bez obzira na buku svojih protivnika, boljševici su časno izvršili svoju dužnost da brane tekovine Oktobarske revolucije.

Protivnici boljševizma do danas nikada nisu prestali da izjednačavaju Crveni teror mladog sovjetskog režima (1917-1921) – uključujući i gušenje Kronštatske pobune – sa staljinističkim terorom koji je uslijedio u narednom periodu. Staljinizam je predstavljen kao nastavak boljševizma, sa slamanjem Kronštata kao mosta. Međutim, ozbiljna i iskrena analiza istorije Ruske revolucije pokazala bi da je Crveni teror bio usmjeren protiv snaga neprijateljskih Oktobarskoj revoluciji. Ovi neprijateljski elementi su, nažalost, uključivali i neke slojeve seljaka i radnika, najmanje svjesnih, koji su pali pod utjecaj antiboljševičkih snaga zbog teškoća i neimaštine s kojima su se suočavali. Nasuprot tome, staljinistički teror bio je uglavnom usmjeren protiv proletarijata, posebno protiv onog sloja koji je najbolje predstavljao istinsku tradiciju Oktobarske revolucije. Da bi Staljin i birokratija učvrstili svoju vlast, morali su da unište sve stare boljševike. Ogromna većina članova boljševičkog Centralnog komiteta koji su predvodili Oktobarsku revoluciju nestala je pod Staljinovom vlašću. Od 30 članova Centralnog komiteta, osam je umrlo prirodnom smrću prije nego što je Staljin preuzeo vlast 1927.; 18 je pogubljeno po Staljinovom naređenju; a samo trojica su pošteđeni: Muranov koji je 1939. poslat u prijevremenu penziju; Kolontaj koja je zapravo poslana u egzil kao strani diplomata; i Elena Stasova, koju je Staljin smatrao bezopasnom. Staljin je ostao sam. Postoji rijeka krvi koja razdvaja boljševizam od staljinizma, koji je bio proizvod izolacije Ruske revolucije.

Ekonomska osnova Kronštatske pobune

U konačnoj analizi, Kronštatska pobuna je istakla problem pokušaja izgradnje socijalizma u nerazvijenoj zemlji s malim džepovima industrijske proizvodnje i velikim seljaštvom. Ovaj problem su pogoršali uzastopni ratovi koji su razorili zemlju. Ovaj ekonomski problem može se svesti na pitanje kako poljoprivrednim proizvodima snabdjeti industrijske centre u cilju razvoja proizvodnih snaga. Seljaci su svoje žito samo trgovali u zamjenu za robu široke potrošnje, ali je državna industrija bila u tako lošem stanju da nije mogla obezbijediti tu robu. To je izazvalo razne kontradikcije. Kao što je Trocki napisao u Izdanoj revoluciji:

„U zemlji koja je potpuno iscrpila svoje zalihe i rezerve, industrija se nije mogla razvijati osim pozajmljivanjem žita i sirovina od seljaka. Preteški 'prinudni zajmovi' [tj. rekvizicija] proizvoda, međutim, uništila bi poticaj za rad. Ne vjerujući u budući prosperitet, seljak bi na žitne ekspedicije iz grada odgovarao štrajkom sjetve. Previše lagana sakupljanja su, s druge strane, prijetile zastojem.”(^[31])

Ekonomska napetost između grada i seoskih okruga konačno je prevazišla „sjetveni štrajk“ i izbila je u nizu seljačkih pobuna i Kronštatske pobune. Trocki je ovo dobro objasnio u svom tekstu Buka oko Kronštata:

„Tokom godina revolucije sukobljavali smo se nekoliko puta sa kozacima, seljacima, čak i sa određenim slojevima radnika (pojedine grupe radnika sa Urala su organizovale dobrovoljački puk u Kolčakovoj vojsci!). Antagonizam između radnika kao potrošača i seljaka kao proizvođača i prodavaca hljeba ležao je, uglavnom, u korijenu ovih sukoba. Pod pritiskom potrebe i neimaštine, sami radnici su bili epizodično podijeljeni u neprijateljske kampove, ovisno o jačim ili slabijim vezama sa selom. Pod uticajem sela našla se i Crvena armija. U godinama građanskog rata bilo je potrebno više puta razoružati nezadovoljne pukove... Kronštatski ustanak bio je samo epizoda u istoriji odnosa između proleterskog grada i sitnoburžoaskog sela.”

Provođenje nepopularnih mjera kao što su rekvizicija žita, zabrana slobodne trgovine žitom, blokade puteva radi spriječavanja špekulacija i crnog tržišta – neophodnih u najtežim ratnim vremenima – nije se moglo bez određenih ograničenja i prisile. Ukratko, Kronštat je vidio neposredne ekonomske interese seljaka, u kontekstu krajnjeg očaja i oskudice, u sukobu sa istorijskim zadatkom proletarijata da izgradi socijalističku, plansku ekonomiju. Lenjin je elokventno istakao ovaj fundamentalni problem Ruske revolucije u svom izvještaju Desetom partijskom kongresu, koji se odigrao u vrijeme Kronštatske pobune:

“Onda su tu ekonomski problemi. Šta znači neograničena trgovina koju traže sitnoburžoaski elementi? Radi se o tome da u odnosima proletarijata sa malim poljoprivrednicima postoje teški problemi i zadaci koje tek treba da riješimo. Govorim o odnosima pobjedničkog proletarijata sa sitnim vlasnicima kada se proleterska revolucija odvija u zemlji u kojoj je proletarijat u manjini, a sitna buržoazija u većini. U takvoj zemlji uloga proletarijata je da usmjeri tranziciju ovih malih vlasnika na socijalizovan i kolektivni rad. Teoretski, ovo je van svake sumnje. Mi smo se bavili ovom tranzicijom u brojnim zakonskim aktima, ali znamo da se ona ne okreće zakonskim aktima, već praktičnom implementacijom, što, takođe znamo, može biti zagarantovano kada imate veoma moćnu, veliku industriju sposobnu da sitnom proizvođaču pruži takve pogodnosti da će on u praksi uvidjeti njegove prednosti.”(^[32])

Da bi se ublažio otvoreni sukob između proletarijata i malih vlasnika, barem dok sovjetska ekonomija nije imala materijalnu osnovu za prevazilaženje gore navedenih problema, donesena je Nova ekonomska politika (NEP), koja je predstavljala ograničeno ponovno uvođenje kapitalizma. To je zapravo bilo ispunjenje glavne zamjerke Kronštata – okončanje rekvizicije žitarica i provedba slobodne trgovine. Kraj "ratnog komunizma" i njegova zamjena NEP-om umnogome su ublažili ekonomske i političke probleme seljaka, barem na trenutak.

Seljaštvo, "ratni komunizam" i NEP.

Ali sa stanovišta radničke klase, NEP je bio korak unazad. Trebalo je stvoriti prostor za disanje do sljedećeg talasa svjetske revolucije. Dok je NEP oživio ekonomiju uništenu uzastopnim ratovima, stvorio je i razne društvene kontradikcije. Ojačala je ne samo kulake (bogati seljaci) i nepovce (špekulanti i trgovci koji su se obogatili od NEP-ove politike slobodne trgovine), već i birokratiju. Neprijateljske klasne snage kulaka i "nepovaca" vršile su pritisak unutar partije i mladog sovjetskog režima kroz birokratiju. Kako je privreda oživjela na bazi NEP-a, pojavio se mali suficit koji je prirodno koncentrisan u gradovima i na raspolaganju birokratiji koja je postajala sve svjesnija privilegija koje može dobiti. Rastuća birokratija se sve više oslanjala na kulake i "nepovce" da udare protiv radničke klase i siromašnog seljaštva.

Osim toga, prije NEP-a, razlike u platama bile su 1:4 ili 1:5, a Lenjin je to vidio kao žalosnu nužnost, rezultat ograničenja nametnutih izolacijom zemlje i ekonomskom zaostalošću. Jedini način da se motiviše ono malo stručnjaka i inženjera koje je nacija imala bio je da im se obezbjedi posebna naknada. Proletarijat još nije imao dovoljno stručnjaka u svojim redovima na koje je mogao računati, što je primoralo boljševike da se oslanjaju čak i na bivše carske elemente i druge društvene otpade. Ali sa dolaskom NEP-a ovaj proces se značajno ubrzao. Razlike u platama su porasle na 1:80 do 1923. (što primjećujemo da je još uvijek vrlo malo u poređenju sa većinom kapitalističkih društava danas).(^[33]) Sitnoburžoaski sloj specijalista koji je cvjetao pod NEP-om takođe je postao dio društvene osnove rastuće birokratije.

Birokratija je takođe koristila NEP i privremenu nejednakost koju je NEP sankcionisao kao opravdanje za sopstvene privilegije. Trocki je u svojoj nedovršenoj biografiji Staljin napisao: „Tek kada je birokratija počela da se uzdiže iznad društva na osnovu zaoštravanja društvenih kontradikcija u vrijeme NEP-a, Staljin je počeo da se uzdiže iznad partije.“(^[34]) Nastavio je:

„U Marksovom pismu o Gotskom programu njemačke socijaldemokratije Staljin je pronašao frazu da će tokom prvog perioda socijalizma [čitaj period NEP-a] nejednakost i dalje biti očuvana... Ovaj citat je pogrešno protumačen kao deklaracija prava i privilegije birokrata i njihovih satelita. Budućnost Sovjetskog Saveza je tako odvojena od budućnosti međunarodnog proletarijata, a birokratiji je dato teorijsko opravdanje za posebne privilegije i ovlasti nad masama radnika unutar Sovjetskog Saveza.”(^[35])

Potreba za internacionalističkom perspektivom

U neobjavljenoj bilješci koju je Roza Luksemburg napisala dok je bila u zatvoru, dala je preliminarnu procjenu boljševičkog režima u prvoj godini. Uprkos ograničenjima ove bilješke – što je bio razlog zašto je Roza nikada nije objavila, a kasnije su je izvukli neprijatelji boljševika – ona pruža dubok uvid:

„Sve što se dešava u Rusiji je shvatljivo i predstavlja neizbježni lanac uzroka i posljedica, čije su polazište i krajnji termin: neuspjeh njemačkog proletarijata i okupacija Rusije od strane njemačkog imperijalizma. Bilo bi zahtijevati nešto nadljudsko od Lenjina i njegovih drugova ako bismo od njih očekivali da u takvim okolnostima dočaraju najbolju demokratiju, najuzorniju diktaturu proletarijata i cvjetajuću socijalističku ekonomiju. Svojim odlučnim revolucionarnim stavom, svojom uzornom snagom na djelu i svojom nesalomljivom lojalnošću međunarodnom socijalizmu, oni su dali sve što se moglo dati u tako đavolski teškim uslovima.

„...Samo na međunarodnom planu može se ostvariti socijalistički poredak društva. Boljševici su pokazali da su sposobni za sve što može dati prava revolucionarna partija u granicama istorijskih mogućnosti. Oni ne bi trebali činiti čuda.”(^[36])

Nemoguće odluke koje su boljševici morali da donesu – od prisilne rekvizicije žita do nasilnog slamanja Kronštata – proizašle su iz „neuspjeha [vođstva] njemačkog proletarijata“ da preuzme vlast i razbije izolaciju Ruske revolucije. Oktobarska revolucija je zapravo „izdana od [reformističkog vođstva] međunarodnog proletarijata“ i ostavljena sama od sebe „pod takvim đavolski teškim uslovima“. Luksemburg je toliko shvatila da će izolacija Oktobarske revolucije iznjedriti sve vrste društvenih i ekonomskih suprotnosti, koje su se manifestovale u Kronštatskoj pobuni, a kasnije i u birokratskoj degeneraciji radničke države.

Štaviše, gornja bilješka je napisana 1918. godine. „Đavolski teški uslovi“ koje je Luksemburg vidjela u Rusiji su se stostruko uvećali do 1921. To je nametnulo još stroža ograničenja „granicama istorijskih mogućnosti“ u kojima su boljševici mogli djelovati. Boljševici su bili samo krivi što su shvatili pravu prirodu pobune i usudili se da preduzmu potrebne akcije da je uguše prije nego što je dovela do kontrarevolucije.

Boljševici

Gušenje Kronštatske pobune bilo je „tragična nužnost“, kako je i sam Trocki priznao. Jedini način da se takve tragedije spriječe u budućnosti je osiguranje pobjede socijalističke revolucije u cijelom svijetu, jer je nemoguće izgraditi socijalizam u jednoj zemlji. Roza Luksemburg, u jednom od svojih posljednjih pisama prije nego što su je ubili Frajkorpsi, napisala je: „Upotreba terora ukazuje na veliku slabost... [a] boljševička upotreba terora je prije svega izraz slabosti evropskog proletarijata.” Ova „slabost“ se može popraviti samo pobjedom socijalističke revolucije u naprednim kapitalističkim zemljama.

Više od 100 godina kasnije, izgledi za svjetsku socijalističku revoluciju su daleko povoljniji nego 1917. Svuda je radnička klasa najdominantniji i najmoćniji sloj u društvu. Globalizacija je donijela milijarde radnika u svakoj zemlji, koji su koncentrisani u urbanim područjima. U dijelovima svijeta gdje još uvijek postoji seljaštvo, mnogi od njih su proletarizirani, više ličeći na poljoprivredne radnike nego na male posjednike. Stoga bi u budućim socijalističkim revolucijama nasilni sukobi između radnika i seljaka bili manje vjerovatna pojava. Omladinu i radnike svih zemalja događaji sve više radikalizuju i kao rezultat toga počinju da se kreću ka socijalizmu. Objektivni uslovi za internacionalističku socijalističku revoluciju su sazreli. Ono što nedostaje je subjektivni faktor: revolucionarno vođstvo. Izgradnja ovog vođstva je zadatak današnjih revolucionara, zadatak koji se mora najhitnije obaviti.

Reference:

 

^[1] Luxemburg, Rosa. The Russian Revolution. 1918.

^[2] Lenin, V.I. “Political Report of the Central Committee.” 7 March 1918. Lenin Collected Works, Vol. 27, Progress Publishers, 1974, p. 95.

^[3] Lenin, Vol. 27 p. 98.

^[4] Avrich, Paul. Kronstadt 1921. 1970. Norton Library, 1974, pp. 21-22.

^[5] Avrich, Kronstadt 24.

^[6] Avrich, Kronstadt 24.

^[7] Avrich, Kronstadt 14.

^[8] Avrich, Kronstadt 15.

^[9] Avrich, Paul. Russian Anarchists. 1967. AK Press, 2005, p. 229.

^[10] Avrich, Kronstadt 89-90.

^[11] Trotsky, Leon. Hue and Cry over Kronstadt.

^[12] Avrich, Kronstadt 95.

^[13] Avrich, Kronstadt 127.

^[14] Avrich, Kronstadt 127-128.

^[15] Avrich, Kronstadt 129.

^[16] Avrich, Kronstadt 129.

^[17] Avrich, Kronstadt 125.

^[18] Avrich, Kronstadt 134

^[19] Avrich, Kronstadt 29.

^[20] Avrich, Kronstadt 46.

^[21] Avrich, Kronstadt 179-180.

^[22] Avrich, Kronstadt 180.

^[23] Avrich, Kronstadt 36.

^[24] Avrich, Kronstadt 49.

^[25] Avrich, Kronstadt 71.

^[26] Avrich, Kronstadt 77.

^[27] Avrich, Kronstadt 81.

^[28] Avrich, Kronstadt 84.

^[29] Avrich, Kronstadt 115-116.

^[30] Avrich, Kronstadt 211.

^[31] Trotsky, Leon. Revolution Betrayed.

^[32] Lenin, V.I. “Report on the political work of the Central Committee of the R.C.P.(B.).” 8 March 1921. Lenin Collected Works, Vol 32. Progress Publishers, 1973. p. 170-191

^[33] Liebman, Marcel. Leninism Under Lenin. 1973. Haymarket Books, 2016, pp. 352-353.

^[34] Trotsky, Leon. Stalin. Wellred Books, 2016, p. 546.

^[35] Trotsky, Stalin 56.

^[36] Luxemburg, Rosa. The Russian Revolution, 1918.