Širom Irana su izbili protesti nakon ubistva mlade kurdske djevojke Džine Mahse Amini od strane ozloglašene iranske moralne policije. Počevši od kurdskih oblasti Irana, protesti su se proširili na više od 30 gradova, uključujući one najveće u zemlji: Teheran, Mešhad, Isfahan, Karadž, Tabriz i takozvani sveti grad Kom. Ono što je počelo kao reakcija na policijsku brutalnost brzo se pretvorilo u bijes protiv režima u cjelini.

Mahsu, porijeklom iz grada Sakez, koja je bila na odmoru u Teheranu, uhapsila je moralna policija u utorak, 13. septembra u večernjim satima jer je nepropisno nosila maramu. Uvučena je u kombi i odvedena na „prevaspitavanje“. Samo nekoliko sati kasnije, proglašena je mrtvom. Režim je prvobitno odbacio svaku optužbu, puštajući CCTV snimak koji navodno pokazuje kako Mahsa Amini, potpuno zdravog izgleda, kolabira zbog navodnog srčanog udara. Međutim, pod pritiskom rastućih protesta, kasnije je rečeno da je izvještaj o CT skeniranju otkrio frakturu kostiju, krvarenje i edem mozga, što bi potvrdilo da je umrla od udaraca po glavi.

Foto: Masih Alinejad

Nakon što su se proširile vijesti o njenoj smrti, širom zemlje su spontano izbili protesti. U Teheranu su se hiljade okupile oko Argentinskog trga i Sai parka. Oštra intervencija policije na kraju je rastjerala demonstrante, ali su demonstranti ubrzo našli put nazad na ulicama sukobljavajući se sa policijom i snagama za borbu protiv nereda, uzvikujući otvoreno političke parole kao što su: „Smrt Hameneiju“, „Hamenei je ubica – njegov režim je nelegitiman“ ; i „Žene su potlačene – od Kurdistana do Teherana“.

Predvodnici protesta u Teheranu bili su univerzitetski studenti, kojih je bilo na hiljade i na svim univerzitetima u prestonici, čak i na onima koji su ranije pokazivali malo znakova političke aktivnosti. Na elitnom teheranskom univerzitetu Amirkabir, vrhunskoj obrazovnoj instituciji u zemlji, studenti su skandirali: „Cijeli Iran je prekriven krvlju: od Kurdistana do Teherana“ i „Ubijena zbog marame?“ i „Koliko će trajati ovo poniženje?“ Još jedna popularna parola na demonstracijama bila je: „Žena; život; sloboda” – odjek popularnog slogana „revolucije 1979. godine”: „Hljeb, poslovi, sloboda”, slogan koji je doživio preporod u kasnijim godinama. Da bi ugušio omladinu, režim je mobilisao Basidž – paravojnu omladinsku organizaciju – u kampusima, ali je to samo izazvalo slogan: „Smrt Basidžu“.

Veliki protesti, često predvođeni ženama, održani su u svim većim gradovima, pokrivajući većinu regiona zemlje, sa glavnim ujedinjujućim sloganom „Smrt diktatoru“ – direktan izazov vrhovnom vođi Aliju Hameneiju i time temelju režima u cjelini.

Foto: Darafsh

U Karadžu, industrijskom predgrađu Teherana i četvrtom po veličini gradu u Iranu, demonstranti su iznijeli slogan: „Proklinjaćete dan kada se naoružamo“. Ovaj slogan se proširio na mnoge druge oblasti. U Raštu je masa skandirala nakon što su u ponedeljak prebili i otjerali militante Basidža koji su bježali. Još jedan, donekle popularan slogan bio je „Smrt ugnjetaču, bilo da se radi o šahu ili vrhovnom vođi“, koje se odnosi i na Hameneija i na Mohameda Rezu Pahlavija, sina pokojnog šaha kojeg podržavaju SAD, koji se bori za ustavnu monarhiju.

U gradu Komu, centru vjerskih institucija u zemlji i ključnoj bazi teokratskog režima, gomile mladih ljudi izašle su na ulice uzvikujući: „Topovi, tenkovi, petarde, sveštenici moraju van”. Postoje i video snimci iz Koma na kojima se vidi kako ljuti mladići i djevojke tuku militanta iz jedinice Basidž. Na nebrojenim video snimcima iz cijele zemlje viđene su žene kako skidaju svoje marame, često ih paleći u znak protesta.

Režimske snage bezbjednosti burno su reagovale na proteste. Policija je potvrdila da je najmanje sedam osoba ubijeno, a na desetine je povrijeđeno. Ipak, činilo se da je masa išla naprijed sa nepopustljivom odlučnošću protiv represije. 

U Sariju je bilo izveštaja da je spaljeno sjedište Basidža, kao i kancelarija guvernera. U Amolu je kancelariju guvernera zauzela masa i kasnije je spalila. Policija je potpuno napustila centar grada. Nema naznaka da je bilo koji od protesta odlučno ugušen. Naprotiv, čini se da svaki udarac pendrekom i svaki ispaljeni hitac još više uzbuđuju i uznemiruju masu. U mnogim gradovima postoje izvještaji da je policija morala da radi u civilu kako ne bi bila prebijena. Brojni video snimci prikazuju policijske i paravojne snage koje su napadnute ili premlaćene od strane gnjevne mase. Čini se da se prilike mijenjaju za režim, koji je sada užasnut perspektivom šireg i opšteg revolucionarnog pokreta.

Kurdske oblasti su posebno zahvaćene bijesom masa. Kada su čuli vest o Mahsinoj smrti, hiljade mladih ljudi odgovorilo je uništavanjem slika i simbola Islamske Republike, uključujući slike Ajatolaha Hameneija. Mahsina pogrebna povorka u subotu se takođe pretvorila u protest, a žene su skidale marame i desetine hiljada ljudi uzvikivalo: „Smrt Hameneiju“. Nakon sahrane, demonstranti su počeli da marširaju do kancelarije guvernera. Dočekali su ih suzavcem i napadima snaga bezbjednosti koje su ispaljivale bojevu municiju, ali su uzvratile jednakim mjerama. U mnogim oblastima Kurdistana, poslednjih dana su viđene scene nalik građanskom ratu, sa demonstrantima i snagama za borbu protiv pobunjenika koji pucaju jedni na druge.

Činilo se da se u ponedeljak ovo raspoloženje nije povuklo, sa štrajkovima na bazarima u Sakezu, Bukanu, Mahabadu, Ašnojeu, Banehu, Marivanu, Sanandadžu, Piranšaru i Mohamandšaru. Sada se poziva na generalni štrajk širom regiona Kurdistana, uključujući i one u Iraku, Siriji i Turskoj. Štrajkovi i protesti bazara su se od tada proširili i na druge gradove Irana, uključujući Teheran i Karadž.

Potlačeni gurnuti u prvi plan

Kurdske oblasti Irana, koje imaju dugogodišnju revolucionarnu tradiciju, decenijama su na udaru režimske diskriminacije i ugnjetavanja. Ove kurdske oblasti, slično kao i druge oblasti naseljene etničkim manjinama, dom su velikih rezervi minerala, nafte i vode, kao i gustih šuma, koje sve igraju ključnu ulogu u iranskoj ekonomiji. Međutim, decenijama je režim usmjeravao ove resurse u industrijska mjesta u drugim oblastima, uglavnom naseljenim Farsima, za preradu, dok je iranski Kurdistan namjerno ostavljan nerazvijenim iz straha od stvaranja moćne kurdske radničke klase.

Kao rezultat toga, siromaštvo i nezaposlenost su široko rasprostranjeni među iranskim Kurdima. U međuvremenu, svaki pokušaj borbe za poboljšanje uslova naišao je na oštru represiju i kažnjavanje. U proteklom periodu to je izazvalo sve militantniji odgovor iranskih Kurda, koji su se redovno sukobljavali sa policijom i vojnim snagama. U ubistvu Mahse Amini, kurdski narod Irana neosporno vidi simbol rasizma i šovinizma koji su u osnovi djelovanja režima prema njima.

Slično se može reći o ženskom pitanju. Svake godine policija za moral goni više od 16.000 žena zbog nepropisnog nošenja hidžaba. Ove žene su izložene verbalnom zlostavljanju i nasilju. Mahsa Amini je ustvari bila u pritvoru samo nekoliko sati, ali je završila u bolnici nakon što je pretrpila žestoke batine od ovih zloglasnih zvijeri Islamske Republike. Očevici opisuju Mahsu i druge zatvorenike koji protestuju protiv njihovih optužbi, na šta je uzvraćeno verbalnim zlostavljanjem, premlaćivanjem i suzavcem, što je na kraju dovelo do Mahsine kome.

Izvor: British Herald

Takve nepravde su uobičajena pojava u Iranu, gdje su žene svedene na građane drugog reda. Praktično sva domaćinstva koja ekonomski izdržavaju žene nalaze se ispod granice siromaštva, čineći najsiromašniju desetinu društva. Ako žele da izbjegnu potpuno siromaštvo, žene nemaju drugog izbora osim da budu efektivno vezane za svoje muževe. Svake godine preko 2.000 žena bude ubijeno u femicidima, što čini 20 odsto svih ubistava u Iranu. Islamska Republika podržava ovu užasnu situaciju svojim represivnim zakonima.

Svakodnevno, mule se pojavljuju na televiziji da propovjedaju vrline skromnosti i čednosti. Ali oni su potpuni licemjeri. U stvarnosti, oni i njihova djeca žive živote ekstravagantnog razmetanja – kao i bogati zapadnjaci – upuštajući se u svaki tjelesni grijeh: drogu, piće, prostituciju i sve vrste zlostavljanja. Naravno, njima nikada ne smeta moralna policija čija je prava svrha da sije razdor između običnih žena i muškaraca i da teroriše radne mase.

U periodima relativnog zatišja u klasnoj borbi, vladajuća klasa može djelimično da uspije u takvim nastojanjima. Ali to nije period koji sada vidimo. Iranke pokazuju da nisu voljne da prihvate sudbinu koju su im odredile mule. Sa zadivljujućom hrabrošću, izašle su u velikom broju na ulice i u mnogim slučajevima, ako ne i većina, one zapravo igraju vodeću ulogu: skidaju marame, skandiraju najradikalnije parole i često čak predvode napade na bezbjednosne snage.

Žene i drugi potlačeni slojevi, kao što su potlačene etničke manjine, uvijek igraju važnu ulogu u revolucijama. To smo vidjeli u februarskoj revoluciji 1917. gdje su ruske zaposlene žene i domaćice predvodile početnu akciju gurajući generalni štrajk. Slične scene su viđene u Egipatskoj revoluciji 2012. i nedavno u Sudanu.

U normalnim vremenima, gnjev onih koji su najviše potlačeni i ugnjeteni uspješno bude ugušen od strane vladajuće klase. Ali kada se mase počnu kretati, upravo to raspoloženje najdirektnije rezonuje sa opštim raspoloženjem u društvu, gurajući ove slojeve u prvi plan borbe, dok stari „aktivisti” i „revolucionari” koji godinama rade protiv toka, i u izvesnoj meri su uljuljkani u san tim iskustvima, često bivaju zatečeni nespremni i postanu samo posmatrači.

Islamska republika se zasniva na najzaostalijim idejama društva da bi podijelila mase jedne protiv drugih po vjerskom, etničkom i polnom osnovu. Bez takvog šovinizma vladajuća klasa ne bi bila u stanju da održi kontrolu nad društvom. Iz ovoga je jasno da je borba protiv ugnjetavanja podjednako suštinski dio iranske revolucije.

Mase su to instinktivno osjetile i okupile se oko slogana: „Žena, život, sloboda“, koji je sada postao drugi najpopularniji slogan među radikalizovanim slojevima nakon „smrti diktatoru“. Isto tako, nebrojeni slogani su se pojavili u znak solidarnosti sa kurdskim pokretom. Studenti sa Univerziteta Tabriz dali su sljedeću izjavu pokazujući razvoj raspoloženja jedinstva među masama:

„Jedan od najljepših slogana na ovim protestima bio je „Azerbejdžan je budan i podržava Kurdistan“.

„Mnoge grupe su pokušavale da stvore razlike između društvenih grupa, nacija, plemena i različitih slojeva potlačenih. Ali danas, u hrabrom i probuđenom Azerbejdžanu, čujemo slogane solidarnosti za militantni i probuđeni Kurdistan. Prezime Mahse Amini znači „mi“. Svi smo mi, bez obzira odakle dolazimo u ovoj zemlji ili kakvog smo porekla: muškarci i žene, mladi i stari, svi mi potlačeni i patili, nadničari i radnici i ugnjeteni, svi smo ujedinjeni.

„Živio revnosni narod Azerbejdžana sa ovim lijepim sloganom. Živio revnosni narod Gilana koji je stvorio jedinstvene epske scene. Živio narod Teherana, Horasana, Isfahana, Kazvina i... i svi hrabri ljudi koji su ustali protiv ugnjetavanja.”

Ovo pokazuje kako raspoloženje solidarnosti i jedinstva u borbi presjeca reakcionarni azerbejdžanski nacionalizam koji je dugo bio prisutan u azerbejdžanskim oblastima Irana.

Široka podrška

Lenjin je jednom objasnio da su revolucije „festivali potlačenih“. Jednom kada pokret počne da raste, privlači potlačene slojeve društva. Milioni radnika, farmera, vlasnika radnji, nezaposlenih, siromašnih i lišenih imovine Irana danas na ulicama bodre mlade.

Svaki sloj ima svoje pritužbe, ali u varvarskoj nepravdi kojom je tretirana Mahsa Amini, svi oni vide hiljadu drugih nepravdi koje im se svakodnevno serviraju. Zagušujući nedostatak demokratskih prava, povrh poraznih ekonomskih pritisaka, koji su se gomilali u posljednjih nekoliko godina, učinio je život nepodnošljivim za većinu ljudi. U međuvremenu, vrhovi režima su postali potpuno parazitski, naizgled postoje samo da bi krali od sirotinje, pritom potpuno nekažnjeno čineći najgnusnije zločine.

Pokret na ulici pruža izlaz i žarište za ovaj prigušeni bijes i mržnju, kao i priliku da se čuje. U međuvremenu, omladina i radnici na barikadama sve više gube strah i ohrabruju svaki napredak i svaki novi sloj koji stupa na scenu. Širi se raspoloženje revolucionarne odlučnosti, koje bi potencijalno moglo pripremiti put za masovni pokret. Zapaljivi materijal se skupljao već neko vrieme, čekajući samo iskru da ga upali.

Ali pokret nije uticao samo na najsiromašnije slojeve. Nakon smrti Amini, osuda režima i simpatije prema pokretu izlile su se iz niza srednjih slojeva društva, uključujući intelektualce, umjetnike, sportske ličnosti (od kojih su mnogi ranije viđeni kao apolitični ili pro-režimski nastrojeni), pa čak i elementi unutar sveštenstva, koji sada pozivaju da se ukine obaveza nošenja marame. Za režim ovo predstavlja egzistencijalnu prijetnju.

Režim u povlačenju

Ako pokret uspije da održi zamah i povuče više slojeva na ulice, mule bi se suočile sa revolucijom – onom koja bi ih lako mogla srušiti. Oni su očigledno bili potpuno zatečeni situacijom koja se razvija. List Hamihan je u ponedeljak panično primjetio da: „svakog dana novi talasi društvenih snaga kao što su akademici, organizacije civilnog društva, trgovinske i profesionalne grupe ulaze u ovo pitanje, zauzimaju stav prema njemu i analiziraju ga. [...] Ne zaboravimo da ovu javnu osjetljivost ne treba predstavljati kao proizvod [naših] neprijatelja i stranih medija. [...] Ova kolektivna osjetljivost je proizvod proživljenog iskustva proteklih godina…“ U nastavku se poziva vlast da se pridržavaju zakona i izvrše profesionalnu istragu. Shvativši potencijal za društvenu eksploziju svojstvenu ovoj situaciji, list upozorava režim da se uzdrži od uobičajenog arogantnog postupanja po pitanju ovakvih slučajeva kako ne bi izazvao veći, nekontrolisani pokret.

Plašeći se takvog scenarija, režimski zvaničnici cinično pokušavaju da izraze svoje saosjećanje sa Mahsom Amini. Predsjednik Ebrahim Raisi je navodno rekao Mahsinom ocu da je njihova ćerka „kao [njegova] ćerka“ i obećao da će istražiti stvar. Naravno, takav razgovor je jeftin, posebno nakon što je Raisi sam pooštrio zakone o maramama i njihovu primjenu. Ali upravo to što Raisi, priznati tvrdolinijaš, zauzima takav pomirljiv stav, svjedoči o zabrinutosti režima.

Slični pozivi stižu i iz drugih institucija kao što su pravosuđe i parlament. Glavni sudija Golamhosein Mohseni Edžei rekao je da vlada "neće ignorisati greške vladinih zvaničnika i agenata, uključujući policijske snage" u svojoj "istrazi" smrti Mahse Amini. Dodao je da: „Kakav god da bude ishod, biće preduzete akcije bez oklijevanja.” Takođe je bilo izveštaja da je šef teheranske moralne policije suspendovan.

Radnička klasa mora stupiti na scenu

Do sada je pokret jačao, iz dana u dan i iz sata u sat. Ima široku, iako pasivnu podršku. Ali ljudi na ulicama su uglavnom ograničeni na desetine hiljada siromašne i studentske omladine. Da bi napredovao, pokret mora svjesno da apeluje na druge slojeve društva, posebno radničku klasu, da uđu u borbu. Radnička klasa je najmoćnija klasa u društvu, sa sposobnošću da dovede cijelu zemlju u zastoj i slomi kičmu režimu. Moramo zapamtiti da se upravo to dogodilo 1979. godine kada je oronuli šahov režim konačno poražen nacionalnim generalnim štrajkom koje su predvodili naftni radnici, nakon čega je radnička klasa preuzela sve glavne industrije.

Proteklih godina vidjeli smo oživljavanje iranskog radničkog pokreta i najveće talase štrajka u poslednjih 40 godina. Mnogi novi sindikati su dali izjave podrške sadašnjem pokretu, uključujući Koordinacioni odbor nastavnika (militantno tijelo koje predstavlja nastavnike u štrajku); savjet za organizovanje protesta angažovanih naftnih radnika; i sindikat Haft Tapeh.

Savjet radnika nafte sumirao je trenutnu situaciju na sledeći način:

„Žene sada igraju jasnu i hrabru ulogu u društvenim i protestnim pokretima, što je izazvalo sve veću paniku i strah u režimu. Sve veće intenziviranje represije i brutalnosti režima dovelo je društvo u stanje otvorene pobune, što naglašava neophodnost jedinstva kako bi stavili tačku na ove brutalne uslove.”

Militantni radnici Haft Tapeha ponovili su pozive na jedinstvo, ali su otišli mnogo dalje otvorenim napadom na kapitalizam:

„Represivni sistem kapitalizma ne samo da eksploatiše i tlači i žene i muškarce kao radnike, već kao žene, etničke i vjerske manjine da bi podijelio radničku klasu. Vjerujemo da se sve potlačene grupe, boreći se za svoje specifične zahtjeve, moraju ujediniti protiv ugnjetača – protiv kapitalista!“

Sindikat Haft Tapeh je sada proglasio da će se pridružiti pokretu na ulici. To je veoma pozitivan korak. Međutim, za pobjedu je potrebno više. Ono što se odmah mora pokrenuti jeste slogan da se pripremi generalni štrajk u svim sektorima privrede. U svim kvartovima, školama i fabrikama moraju se formirati savjeti borbe kako bi se pripremili za generalni štrajk sa ciljem rušenja režima.

Ako ovaj ustanak ostane izolovan mogao bi biti ugušen kao i svi prethodni ustanci. Režim će sačekati i prikupiti snage, da se protesti razvuku; samo da ih nasilno guši. Upravo je to bila sudbina pobune u Huzestanu 2018, 2019. i 2021. godine.

Narednih nekoliko dana i sati pokazaće nam dokle će se ovaj pokret razvijati. Ali bez obzira na neposredne događaje, svjedoci smo revolucionarnog buđenja iranskih masa. Iranski kapitalizam nikada nije bio sposoban da masama pruži dostojanstveno postojanje, a to se posebno odnosi na žene: on mora biti svrgnut. Radnička klasa, ujedinjena u borbi, jedina je snaga sposobna da to postigne i izgradi novo socijalističko društvo koje može da odgovori na potrebe svih eksploatisanih i potlačenih u iranskom društvu.

 

Žena, život, sloboda!

Smrt diktatoru!

Za generalni štrajk koji će srušiti teokratski režim!

Tekst je objavljen 21. septembra 2022.