Širom Španije je 15. maja 2011. godine izbio ogroman pokret: Indignados (ogorčeni, prim.prev). U rasponu od nekoliko godina oni su pronašli politički izraz u usponu Podemosa. Ali predstojeći izbori ovog mjeseca trebali bi potvrditi krajnji pad ove stranke, koju je njeno vođstvo dovelo u ćorsokak. Ovo predstavlja kraj političkog ciklusa. Možda se čini da smo se vratili na početak. Ali kraj ovog ciklusa priprema teren za novi revolucionarni zaokret masovnog pokreta, na višem nivou, obogaćen cjelokupnim iskustvom protekle decenije.

Pojava Podemosa

Podemos se pojavio na evropskim izborima 25. maja 2014., okupivši se oko figure Pabla Iglesiasa. Postao je veoma popularan kroz televizijske debate, sa svojim energičnim i hrabrim osudama španskog političkog režima i uloge krupnog biznisa i banaka u kontekstu ekonomske i socijalne krize koja je tada pustošila zemlju.

Pod sloganima "Dole kaste!" i „Probijte bravu režima iz 1978.“ [koji se odnosi na ustav španske države iz 1978. godine, napisan na kraju revolucionarnog perioda, koji je danas poznat kao 'Tranzicija' do demokratije, tranzicija koja je zapravo završila trulim kompromisom između starog fašističkog režima i vođa glavnih radničkih partija], Podemos je na tim izborima dobio 8 posto glasova, a šest mjeseci kasnije u anketama je dostigao 28 posto, čime je postao vodeća partija u smislu izbornih preferencija. Toliki je bio stepen do kojeg su ostale političke stranke, i lijeve i desne, bile diskreditovane. Podemos je 30. januara 2015. pokazao snagu kojoj nijedna druga stranka nije mogla parirati, kada je sam okupio 300.000 ljudi na ulicama Madrida. Ovo je bio vrhunac njenog uticaja.

Španska buržoazija se uspaničila. Samo nekoliko dana prije nego što je umro, krajem septembra 2014, vodeći bankar zemlje, predsjednik banke Santander Emilio Botín, izrazio je ogromnu zabrinutost zbog Podemosa odabranoj grupi novinara. Tih je mjeseci rukovodstvo Podemosa primalo zahtjeve za 'privatne' sastanke poput onih sa američkom ambasadom i od rukovodioca glavnih kompanija u zemlji, s kojima su se sastajali u tajnosti. Htjeli su znati pravi obim njihovih "subverzivnih" planova. Isto je učinio i bivši predsjednik Rodrigez Zapatero iz PSOE. Ništa nije javno objavljeno u vezi sa sadržajem tih sastanaka.

'Indignados'

Ništa od ovoga nije palo s neba. Podemos je bio politički izraz gigantskog talasa masovnih mobilizacija u prethodne tri godine i akumuliranog iskustva tih godina. Prema zvaničnoj statistici, u 2012. i 2013. godini bilo je u prosjeku 123 dnevna protesta različitog tipa i obima, u cijeloj zemlji. 25 posto stanovništva izjavilo je da je učestvovalo u demonstracijama.

Ciklus je započeo impresivnom mobilizacijom 'indignadosa', koja je započela 15. maja 2011. nakon policijske deložacije iz kampa mladih ljudi sa Puerta del Sol u Madridu, koji su protestovali protiv društvenih uslova u kojima su mladi ljudi patili, usred akutne krize od 2008-2013. Hiljade mladih odgovorilo je na policijsku deložaciju postavljanjem višemjesečnog okupacionog kampa na Puerta del Sol. Ovo je replicirano na glavnim trgovima u gradovima širom Španije. Ali, slično kao danas, diskreditacija umjerene ljevice dala je ogromnu većinu desnici, prvo na lokalnim izborima u maju 2011, a zatim na opštim izborima u novembru te godine.

Foto: Fotograccion, Wikimedia Commons

U to vrijeme, Rahojeva desničarska Narodna stranka (PP) predstavljala je 'umjerenu', 'centrističku' varijantu, koja je služila da se sakriju njene prave boje, posebno od onih slojeva vođenih očajnim posljedicama krize. Ali od prvog trenutka, PP vlada je krenula u brutalnu politiku socijalnih rezova, koja je već započela pod vladom Socijalističke radničke partije (PSOE) Zapatera, kao i napada na demokratska prava. Donijela je reformu rada, kojom su kolektivni ugovori prestali da budu obavezujući za poslodavce, i ‘Zakon o šutnji’ (Gag Law), koji je dao široka ovlaštenja policiji na ulici.

Sve je to izazvalo najveću masovnu mobilizaciju od 1970-ih. Bila su dva masovna generalna štrajka 2012. Ovi talasi mobilizacija koji su brojali milione izašli su na ulice protiv rezova, u onome što je poznato kao Bijela plima (u odbranu zdravstva) i Zelena plima (u odbranu obrazovanja). Marš rudara od Leona do Madrida, koji protestuju protiv zatvaranja rudnika, dočekalo je 200.000 ljudi u glavnom gradu krajem juna 2012. Krajem septembra 2012. sazvan je ilegalni skup oko Kongresa poslanika u Madridu, okupivši desetine hiljada ljudi, koji su ostali tokom cijele noći i do ranog jutra. Borba protiv deložacija dostigla je neviđene razmjere: 20.000 deložacija je zaustavljeno masovnom direktnom akcijom.

Pojavila se mreža društvenih pokreta u kojima su učestvovali deseci hiljada ljudi (Mareas ili 'Plime', grupe hipotekara, 'Stop deložacijama', platforme protiv represije, protiv ograničenja prava na abortus, za republiku itd.) Srednja klasa je naglo skrenula ulijevo, pridružujući se pokretu. Vrhunac je bio „Marš dostojanstva“ 22. marta 2014., kada je milion ljudi preuzelo Madrid pod sloganom da demokratiju i ekonomiju treba staviti u ruke naroda.

Zaokret ka političkom frontu

Kao rezultat ovih kretanja, samo u 2013. godini bilo je više od 1.100 disciplinskih postupaka, sa izrečenim novčanim kaznama od 300 do 6.000 evra. Više od 3.000 radnika i društvenih aktivista procesuirano je, većinom zbog učešća u piketima i radničkim protestima. Mnogi od njih su završili u zatvoru.

Paralelno s tim, katalonsko nacionalno pitanje je eksplozivno izbilo na scenu. Iako su nacionalistički katalonski čelnici u početku na demagoški način podigli slogan nezavisnosti – okrivljujući Madrid za rezove koje su sami provodili u Kataloniji – pokret je zaživio svoj vlastiti život. To je bilo podstaknuto rastućim raspoloženjem protiv establišmenta i besramnim antikatalonskim raspoloženjem koje su ispoljavala španska desnica i državni aparat. Istovremeno, širila su se antimonarhijska osjećanja, podstaknuta nevjerovatnom korupcijom kraljevske porodice.

Kriza režima i predrevolucionarna atmosfera visila je nad društvom. Ovo je označilo trenutak u kojem su milioni ljudi, tražeći političku alternativu koja bi mogla transformisati društvo, raskinuli s režimom i političkim sistemom.

To je bila prava „tajna” Podemosove snage – a ne, kako su neki od njegovih lidera zamislili, „originalan” jezik, slogani i organizacijski oblici. Preko noći stotine hiljada ljudi pridružile su se Podemosu i hiljade krugova (agrupaciones) su osnovani širom zemlje.

Oportunizam vođstva

Istina se mora reći. Vođstvo Podemosa oblikovalo je pokret na oportunistički način, uplašeno razmjerom njegovog uticaja, koji nikako nisu očekivali. Odbili su strukturisati demokratsku organizaciju u kojoj bi borbeni članovi mogli odrediti politiku i orijentaciju stranke. Na papiru, organizacija je bila hiperfokusirana na skupštine. U stvarnosti, sve odluke su se donosile na vrhu, i nije ih mogao poništiti nijedan niži organ.

Radikalni program stranke, koji je uključivao odlazak u penziju sa 60 godina i nacionalizaciju ključnih sektora privrede (bez preciziranja kojih!), ubrzo je napušten. Umjesto da kroz društvene pokrete i sindikalni rad pripremaju organizaciju za borbu, svoje djelovanje ograničili su na izbore.

Foto: Ministerio de Cultura de la Nación Argentina, Wikimedia Commons

Slojevi sa lijeve strane su marginalizovani i pročišćeni odozgo. Iskoristili su stare karijeriste iz Izquierda Unida (IU, izborna koalicija koju je formirala stara Komunistička partija), PSOE i diskreditovane Iniciativa per Catalunya, između ostalih, i stavili ih na čelo pokreta u mnogim oblastima. Podemos je bio ispunjen svakojakim malograđanskim karijeristima, ljudima željnih funkcija, apolitičnim tipovima bez ikakve klasne svijesti koji su vidjeli priliku da napreduju. A vođstvo je svjesno promovisalo ovaj sloj kako bi pokušalo da ublaži pritisak članstva.

Uprkos njegovoj radikalnoj, a ponekad i hrabroj frazeologiji, ono što je oduvjek karakterisalo Pabla Iglesijasa je duboko ukorijenjeno nepovjerenje u sposobnost radničke klase da transformiše društvo. Uspaničen je od frontalnog obračuna sa sistemom, za koji nema alternativu. Oduvijek je potpuno polagao svoje povjerenje u aparatske manevre ili teatralnost. Sve je to unaprijed osudilo Podemos, iako to većini njegovih članova u to vrijeme nije bilo vidljivo zbog ogromnog političkog autoriteta koji je tada imao Iglesias.

Na lokalnim izborima u maju 2015. Podemos i njegovi saveznici ostvarili su velike pobjede u velikim prijestonicama, kao što su Madrid, Barselona, Valensija, Saragosa, Kadiz, Santiago, Korunja i drugi. Porazili su PSOE u gotovo svim područjima osim Asturije, Andaluzije, Ekstremadure i dvije Kastilje. Njena početna hrabra odbrana prava na samoopredjeljenje Katalonije i Baskije učinila ju je vodećom strankom na obje teritorije, ispred baskijskih i katalonskih nacionalista.

Istina je da je režim pokrenuo žestoku i besramnu kampanju kleveta i uvreda, i improvizovao 'desničarski' Podemos kroz Ciudadanos (Građani) kako bi iz njega otrgnuo privremeno radikalizovani sloj srednje klase. Ali neprekidna kolebanja i vrdanja vođstva Podemosa desno i lijevo, umjesto da održe čvrstu poziciju, posijala su sumnje među najnestabilniji dio njegove baze podrške, koja se postepeno prebacila na PSOE i Ciudadanos.

Uprkos tome, Podemos je premašio 21 posto na opštim izborima 2015. i 2016. (sada u koaliciji s IU), približavajući se vrlo blizu izbornom prestizanju PSOE. Ali njegova nesposobnost da ponudi put naprijed nakon odbijanja PSOE-a da s njim formira ljevičarski blok kako bi istisnuo PP iz vlade, koja je izgubila apsolutnu većinu, izazvala je rastuću frustraciju među glavnim ljevičarskim slojevima. Pokrenuo je pomak udesno sloja srednje klase, nezadovoljne ljevicom koja se pokazala nesposobnom da ponudi izlaz iz situacije.

Izbori 2015. i njihovo ponavljanje mjesecima kasnije 2016. doveli su do političke paralize, jer se Rahojeva PP našla u manjini u Kongresu, bez podrške za formiranje vlade. Aparat PSOE, na čelu sa Pedrom Sančezom, reagovao je na kolebanje Podemosa i na stvarnu opasnost da bude zbačen kao prva stranka na lijevoj strani. Sančez se sukobio s desnim krilom stranke na čelu sa Suzanom Dijaz, koja nije željela čuti ništa o bilo kakvom dogovoru ni s Podemosom ni sa katalonskim i baskijskim separatistima, koje je optužila da su "antisistemske" snage. Umjesto toga, desnica je tražila da PSOE bude uzdržan, dozvoljavajući na taj način manjinskoj PP vladi da nastavi, uprkos ljevičarskoj većini u Kongresu ako se uzmu u obzir ljevičarske nacionalističke i proseparatističke snage.

Sančez je pobijedio Dijazovu na stranačkim predizborima i prikupio dovoljno glasova iz redova PSOE-a da bude izabran za generalnog sekretara stranke, odražavajući buntovno raspoloženje među radničkim masama u širem smislu. To je PSOE-u u to vrijeme dalo 'lijevi' profil, što mu je omogućilo da zadrži i ojača svoju izbornu bazu.

Skretanje udesno

2017. godine, nakon poraza desnog krila Injiga Erehona na drugom nacionalnom kongresu Podemosa, došlo je do novog zaokreta udesno, sa sve manjim aktivnim članstvom. Ovaj pomak udesno je konsolidovan referendumom o nezavisnosti Katalonije od 1. oktobra te godine. Podemos je okrenuo leđa pokretu i zadržao takozvanu „jednako udaljenu“ poziciju – između ovog demokratskog, revolucionarnog pokreta s jedne strane i španskog nacionalizma s druge strane. Odatle je Iglesias promovisao apsurdni diskurs o navodno 'progresivnom' španskom nacionalizmu, koji je imao za cilj da očisti i reciklira riječ patria među novim i politički neiskusnim slojevima. I to je tada, naravno, iskoristila ultradesničarska stranka Vox (Glas) za svoje ciljeve.

Od tog trenutka, vođstvo Podemosa preuzelo je obavezu da se potčini PSOE-u. Odustalo se od svake ideje nadmašivanja potonjeg. Sve je uloženo u formiranje koalicione vlade sa Pedrom Sančezom, do te mjere da se odustalo od svake ulične mobilizacije i odustalo od stranačkog programa. I to je poslužilo da se ubije buntovnički i radikalni duh pokreta, postavivši ga na siguran put ka propadanju. Milioni su bili potaknuti da vjeruju Podemosu, ne zato što su vjerovali da bi on mogao dobiti poneku mrvicu sa stola bogataša, već zato što su ga vidjeli kao sredstvo za potpunu promjenu svojih života. Ovo povjerenje predstavljalo je novu nadu za radikalnu transformaciju društva, čak i ako možda nije bilo jasno ili dosljedno izraženo.

Foto: Pool Moncloa/Borja Puig de la Bellacasa, Wikimedia Commons

Paralelno s tim, na izborima za gradonačelnike 2019. vidjeli smo pad „gradonačelnika za promjene“ (alcaldías del cambio) izabranih u Madridu, Saragosi, Galiciji i drugim područjima, koji su se jedva razlikovali od konvencionalnih lijevih reformističkih opština. Oni koji su ostali na izborima, kao što su Barselona, Valensija i Kadiz, doživjeli su istu sramotnu sudbinu na posljednjim izborima 28. maja.

Koaliciona vlada

Na opštim izborima u aprilu 2019, desnica je pretrpjela veliki poraz, zbog masovne mobilizacije ljevičarskih glasača zabrinutih zbog napretka krajnje desnice Vox. Odbijanje Unidas Podemosa da pomogne Sančezu da formira vladu ako im ne dopusti da uđu u nju, izazvalo je ponavljanje izbora u novembru te godine, što je rezultiralo sličnim odnosom snaga lijevo-desno. Sa svojim instinktom za pravovremenim državnim udarom, ovaj put Sančez je prihvatio ponudu Pabla Iglesiasa da formira koaliciju.

Kao što smo tada upozoravali, ulazak Unidas Podemosa (izbornog brenda usvojenog 2016.) u koalicionu vladu sa PSOE, učinio bi ga suodgovornim za upravljanje kapitalističkom krizom koja bi široke slojeve radničke klase ostavila nezadovoljnima. Oponašanjem PSOE-a, i bez bitne razlike u njegovom programu i jeziku, PSOE bi neizbježno bio onaj koji bi dobio na štetu UP-a. Na kraju krajeva, radnici će prirodno glasati za veću od dvije stranke kada ne postoji velika razlika između njih.

A jednom prilikom u vladajućoj koaliciji, UP (uključujući lidere Podemosa) je izdao dva glavna stuba masovnog pokreta 2012-2014, odustajući od zahtjeva za potpuno ukidanje reforme rada PP-a i Zakona o šutnji. Takođe nije ponudio bilo kakvo rješenje za stambenu krizu, još jedan od stubova pokreta. Pravdali su se da su manjina u vladi. Ali to uopšte nije izgovor, jer su upravo ova obećanja potpisali i UP i PSOE u svom programu za vladu, i samo su ostala neispunjena. UP su stoga suodgovorni za savijanje koljena pred bogatima i moćnima. Budući da je PSOE aparat povezan sa starim režimom, ovaj ishod je bio neizbježan. U suprotnosti, UP je mogao postići isti mali napredak, uz održavanje čiste zastave. Oni su se tada mogli izdvojiti kao referentna tačka za razliku od neadekvatnosti vlade PSOE. Umjesto toga, oni su opozicioni prostor predali reakcionarnoj desnici.

Nepovratan pad

Hvalisavo samozadovoljstvo Pabla Iglesiasa kada je proteklih godina proglasio da borba na ulicama ništa ne mijenja i da se stvari mogu promijeniti samo unutar (kapitalističkih) institucija, surovo se okrenula protiv njega i njegove stranke.

Rukovodstvo Pabla Iglesiasa, nakon što je napravio sve vrste ustupaka desnom krilu stranke, promovišući Karmenu, Injiga Erehona i Jolandu Dijaz, na kraju je izdano od strane ove druge. Prva dvojica – koji su predvodili kandidature Unidas Podemosa u Madridu – razišli su se bez upozorenja uoči regionalnih i opštinskih izbora 2019. i sa sobom poveli većinu Podemosove izborne baze u Madridu, maksimalno iskoristivši autoritet koji im je rukovodstvo Podemosa dodijelio u prethodnom periodu. Jolanda Dijaz je, sa svoje strane, potpuno marginalizovala Podemos u oblikovanju izborne platforme SUMAR, stavivši veto na prisustvo njegovih glavnih lidera na izbornim listama.

Ta grupa koja se nekada predstavljala kao lijevo krilo Podemosa (Anticapitalistas) odigrala je zaista žalosnu ulogu. Nesposobni da artikulišu struju suprotstavljanja politici vođstva, i uprkos činjenici da su dobili veliku unutrašnju težinu i kontrolisali važne saveze, samo su stavili distancu između sebe i Iglesiasa po pitanjima unutrašnje demokratije i procedure. Nikada nisu predstavljali niti agitovali za bilo koji drugačiji radikalni politički program.

Odvojili su se od Podemosa na početku pandemije, u martu 2020, bez koherentnog objašnjenja. Oni su od tada postali irelevantni sa minimalnim prisustvom u društvenim i radničkim pokretima, sa oportunističkim devijacijama svih vrsta, kao što je njihov zaokret u Andaluziji ka bljutavom, malograđanskom, andaluzijskom narodnom nacionalizmu.

Danas, ono što je ostalo od Podemosa je sve trulija kolekcija javnih službenika: bez definisane ideologije ili programa, bez ikakve baze članstva i bez korijena u društvenoj borbi. Njegov pad je nepovratan.

Dolazi novi revolucionarni ciklus

Točak je izvršio jedan pun okretaj, ali kriza režima nije nestala. Demoni prošlosti su se vratili i ne nestaju: slabost španskog kapitalizma, stari frankistički državni aparat koji diže glavu, kriza legitimiteta korumpirane monarhije, teret privilegija Crkve, katalonsko i baskijsko nacionalno pitanje, koje će se sigurno vratiti s još većom snagom ako se desnica ponovo instalira u palatu Moncloa [rezidenciju premijera].

Radnička klasa i prije svega omladina nisu isti kao prije 9 ili 12 godina. Oni su prošli kroz iskustvo i postali su kritičniji i nepoverljiviji. Činjenica da se već danas hiljade mladih ljudi orijentišu ka komunizmu, bez usvajanja lažnih ideologija kao posrednih koraka, jasan je pokazatelj revolucionarnog potencijala budućnosti.

Kriza španskog kapitalizma, koja će se produbiti s nadolazećom globalnom recesijom, u kombinaciji sa antiradničkom politikom koju će desnica ili krizom opterećena socijaldemokratija, koja god da je na vlasti, biti primorana da vodi, stvoriće uslove za novu masovnu eksploziju, kao u ciklusu 2011-2014, i novi masovni zaokret ka političkoj akciji, kao što smo vidjeli od 2014. nadalje. Ali sljedeći povratak masa na front političke borbe imaće dublji antikapitalistički karakter.

Foto: Luis Fernández García, Wikimedia Commons

Zaobići će onu vrstu zastarjele politike 'snažnog čovjeka' kakvu smo vidjeli s Podemosom i službenu ljevicu koja je danas još diskreditovanija nego što je bila u prošlom političkom ciklusu.

Zadatak je Marksističke tendencije, jedine komunističke struje koju predstavlja IMT, da u taj trenutak u istoriji stigne sa stotinama i hiljadama kadrova sposobnih da intervenišu da garantuju pobjedu. Naš zadatak je da doprinesemo izgradnji revolucionarne i internacionalističke komunističke partije masa sposobne da povede radničku klasu do preuzimanja vlasti.

Tekst je objavljen 17. jula 2023.