U svjetlu aktuelnih dešavanja u Avganistanu objavljujemo prevod članka koji je pisan na 40. godišnjicu zaboravljene Saur revolucije 1978. godine. Ova revolucija pokazala je da Avganistan nije uvijek bio bastion nazadnosti, kao što ga danas buržoaski mediji predstavljaju, te da su za njegovu današnju nazadnost odgovorni baš američki okupatori koji su upravo otišli, ali i sa osvrtom na greške staljinizma u vidu vojne intervencije koja nije bila dočekana otvorenih ruku od strane avganistanskog naroda. Radnim masama Avganistana i cijelog regiona ova revolucija je putokaz za društveni i ekonomski napredak, kao i mogućnost života bez islamskog fundamentalizma.

Uredništvo  

Danas se u buržoaskim medijima Avganistan prikazuje isključivo u vezi sa islamskim fundamentalizmom, džihadom, ratnim gospodarima i narko kartelima. Iako su ova zla danas činjenično stanje života u Avganistanu, to nije uvijek bio slučaj. Prije 40 godina, jedna revolucija je zamalo protresla zemlji uz nazadnosti, samo da bi se ona vratila nakon imperijalističke kontrarevolucije. Da bi razumjeli trenutnu situaciju na Bliskom istoku, kao i uspon reakcionarnih snaga, neophodno je razumjeti uspon i pad Saur revolucije u Avganistanu 1978.

Istorijska pozadina

Avganistan je geografski važna država. Kao što je Engels primijetio:

„Geografski položaj Avganistana i osebujan karakter ljudi daju zemlji politički značaj koji se teško može precijeniti u odnosima Centralne Azije“.

Zemlja povezuje Centralnu Aziju sa Južnom Azijom, a njen geografski položaj odigrao je vrlo važnu ulogu u odnosima zemlje, što je slučaj i danas. U 20. vijeku zemlja je bila tampon zona između Britanske Indije i carske Rusije. Britanci su pokušali da ga okupiraju, ali nisu uspjeli u potpunosti. Ipak, uspjeli su da okupiraju dio paštunske oblasti i da je preko Britanske Indije dovedu pod njen domen. Kasnije će ova rana podjele imati značajne posljedice, a Amerika i Pakistan su je iskoristili za suprotstavljanje revoluciji i kontrolu zemlje.    

Početkom 20. vijeka, kralj Amanula – anti-imperijalista inspirisan Mustafom Kemalom Ataturkom u Turskoj-pokušao je da modernizuje Avganistan, ali nije uspio. Kao što je Trocki primijetio u vezi tadašnje situacije:

„Evo još jedne nacije na Istoku koja zaslužuje posebno spominjanje danas […]. Ovo je Avganistan. Tu se dešavaju dramatični događaji i u njih je upletena ruka britanskog imperijalizma. Avganistan je zaostala zemlja. Avganistan čini svoj prvi korak u evropeizaciji i garantuje svoju nezavisnost na kulturnijim osnovama. Napredni nacionalistički elementi Avganistana su na vlasti, pa britanska diplomatija mobilizira i naoružava sve što je na bilo koji način reakcionarno u toj zemlji i duž njenih granica s Indijom, i sve to baca protiv progresivnih elemenata u Kabulu. Polazeći od uredbi kojima su ne samo buržoaske, već́ i socijaldemokratske vlasti u Njemačkoj zabranile prvomajske demonstracije, prolazeći kroz događaje u Kini i Avganistanu, svuda možemo vidjeti stranke Druge Internacionale koje stoje iza djela potiskivanja i ugnjetavanja. Jer, znate, napad na Kabul organizovan sa britanskim resursima, odvija se pod vlašću pacifističkog MekDonalda." (Lav Trocki: april 1923)

Osim imperijalističke agresije, neuspjeh Amanule u modernizaciji Avganistana posljedica je odsustva nacionalne buržoazije, klase koja je izvela industrijsku revoluciju u Evropi i osnovala nacionalne države.

U vrijeme revolucije 1978. godine, Avganistan je bio okružen važnim zemljama poput Sovjetskog Saveza, Irana, Kine i Pakistana. Kasnije su ove zemlje aktivno učestvovale u revoluciji i kontrarevoluciji u Avganistanu.

Avganistan i kolonijalna revolucija

U mnogim dijelovima svijeta, uključujući i susjednu državu Pakistan, 1968. je bila godina masovnih pokreta i protesta. Avganistan nije bio izuzetak. Godine 1968. zabilježen je talas studentskih i radničkih štrajkova. Zahtjevi studenata uključivali su reformu obrazovanja i nastavnog plana i programa, proteste protiv prijemnih politika itd. Zahtjevi radnika uključivali su povećanje plata, bolje uslove rada, godišnje odmore, manje radnog vremena i zdravstveno osiguranje.

Poznati istoričar avganistanske istorije, Luis Dupri, opisao je situaciju ovim riječima:

"Povremena podrška studenata - čak i u nekim slučajevima, podrška učenika gimnazije - štrajku radnika iznenadila je mnoge u Kabulu."

Nivo svijesti među studentima bio je visok:

„U nekim učionicama učenici često odbijaju da slušaju antimarksistička gledišta, i stvorena je atmosfera u kojoj mali broj akademika može na pozitivan način raspravljati o bilo čemu što se odnosi na Zapad.“

Revolucija je zarazna i Dupri to priznaje:

„Postojeće stanje komunikacije vjerujem da danas podstiče porast u broju svjetskih demonstracija studenata i radnika. Vijest o „policijskom hapšenju“ u Berkliju, o neredima u Kolumbiji ili o studentima i radnicima na barikadama u Parizu za nekoliko sati obilazi svet – i  svaki grad i mnoga sela u Avganistanu imaju svoju kvotu tranzistorskih radija. Studentski nemiri u Avganistanu mogu se posmatrati kao produžetak i dio opštih studentskih nemira širom sveta."

Komentari o uticaju radničkih pobuna širom svijeta su istiniti, ali iza svega toga je stajao i organizovani rad PDPA (Narodno-demokratske partije Avganistana), jer je bila strategija partije da vrši politički rad među radnicima.

Marks se nije mnogo fokusirao na probleme revolucije u kolonijalnim zemljama, jer je revoluciju prvobitno zamislio u naprednim industrijski razvijenim zemljama. To nije bilo slučajno jer je u to vrijeme Evropa bila centar svjetske revolucije.

U kolonijalnim i bivšim kolonijalnim zemljama nemoguće je dalje napredovati na osnovu starih društvenih odnosa. U svim tim zemljama problemi nacionalno-demokratske revolucije, agrarne reforme, likvidacije feudalnih i predfeudalnih ostataka ne mogu se riješiti u skladu s klasičnim buržoaskim revolucijama u Francuskoj 1789. Buržoazija kolonijalnih zemalja se pojavila prekasno u situaciji u kojoj su kapitalistički odnosi već́ dominirali zemaljskom kuglom. Iz tog razloga nacionalna buržoazija u kolonijalnim zemljama nije mogla igrati bilo kakvu progresivnu ulogu poput zapadne buržoazije u razvoju kapitalističkog društva u svojim zemljama stotinama godina ranije.

Buržoazija u kolonijalnim zemljama je preslaba, njihovi sopstveni resursi suviše su uski da se takmiče sa industrijskim ekonomijama kapitalističkog Zapada. Ukratko, oni su vezani sa hiljadu niti za staro društvo s jedne strane i imperijalizam s druge strane, čineći ih tako silom koja brani status quo. Tako je istorija istovremeno proletarijatu povjerila zadatak da se nacionalno-demokratskom revolucijom uklone feudalni ostaci i istovremenu borbu socijalističkom revolucijom protiv buržoazije.

Trulost društvenih odnosa, relativna slabost imperijalizma i snažan rast industrije i stabilizacija Kine u poslijeratnom periodu doveli su do velikih društvenih preokreta i revolucija u kolonijalnim zemljama. Ali staljinistička degeneracija Oktobarske revolucije i staljinistička deformacija Kineske revolucije od samog njenog početka, uprkos njenim postignućima, značile su da je revolucija u kolonijalnim zemljama počela sa nacionalno ograničenim perspektivama i  fundamentalnim deformacijama od samog početka. Ovo je bila pozadina revolucije u Avganistanu, a zatim osnova njenog neuspjeha i pobjede kontrarevolucije, što ću ovdje objasniti.

PDPA

Narodna demokratska partija Avganistana osnovana je 1. januara 1965. godine u kući lidera stranke Nura Muhameda Tarakaja. Cilj partije opisan je ovim riječima:

„Znamo da se borimo za neke klase protiv nekih klasa i da ćemo izgraditi takvo društvo na osnovu društvenih principa u interesu radnika koji je lišen individualne eksploatacije.“ (Obraćanje prvom kongresu PDPA).

Ali ubrzo nakon osnivanja partija se 1967. suočila s raskolom uglavnom po pitanju protivljenja kralju.

Dvije glavne grupe koje su se pojavile, nazvane po svojim novinama – iako su obje slijedile teorijske linije Sovjetskog Saveza – bile su Parčam (Zastava) više orijentisan prema nacionalizmu. Njegova baza se uglavnom nalazila u gradskim srednjim klasama, a njihov rad bio je koncentrisaniji u oružanim snagama. S druge strane, fokus frakcije Kalk (Narod) bio je na klasnim linijama, a njena baza bila je u gradskoj radničkoj klasi i seoskoj sirotinji.

Postoji popularan mit čak i među nekim ljevičarima da PDPA uopšte nije imala nikakvu masovnu bazu. Ali ozbiljni avganistanski istoričari se ne slažu sa tim stavom i smatraju da je PDPA imala masovnu podršku čak i u ruralnom Avganistanu. Osim toga, postoje dokazi da je PDPA uspjela da uspostavi kružoke čak i u paštunskoj oblasti preko granice sa Pakistanom.

Revolucija

1973. Daud – rođak kralja i Paštun po političkoj orijentaciji – došao je na vlast dvorskim prevratom, uz aktivnu podršku Parčama i vojske, i zvanično okončao monarhiju. Daud je imao bliske odnose sa Sovjetskim Savezom. Na početku Daudovog režima komunisti su uživali slobodu djelovanja. Ali nakon ponovnog ujedinjenja PDPA 1977. i njihovog sve većeg uticaja u civilnoj i vojnoj birokratiji, oni su postali prijetnja režimu.

Sindikalista i vođa Parčama, Mir Akbar Kiber, misteriozno je ubijen 18. aprila 1978. godine. Hiljade ljudi okupilo se na njegovoj sahrani u Kabulu. Smrt i sahrana Mir Akbar Kibera bili su upozorenje režimu. I ta borba za život ili smrt između režima i PDPA se pojačala. Deset dana kasnije, 28. aprila 1978., PDPA je državnim udarom preuzela državnu vlast, ovaj put predvođena frakcijom Kalk.

Foto: Cleric77

Zanimljivo je da nijedna frakcija PDPA nije imala perspektivu i nije u bliskoj budućnosti očekivala revoluciju u Avganistanu. Isto je bilo i sa Sovjetskim Savezom. Revolucija je bila iznenađenje za sovjetsku birokratiju. Revolucija je izazvana potiskivanjem PDPA Daudovim režimom. Za PDPA je to postalo jednostavno pitanje opstanka. Nakon ubistva Mir Akbar Kibera, ubrzana je čistka protiv komunista. Režim je uhapsio članove partije, uključujući vođu spartije Nura Muhameda Tarakaja u ponoć́ 26. aprila. Ovo je bio fatalan potez za Daudov režim.

Sljedećeg jutra, PDPA je započela unaprijed planiranu operaciju, posebno smišljenu za slučaj da dođe do takvog događaja. U puču je bilo oko 250 tenkova i oklopnih vozila, a oficiri koji su bili članovi partije preuzeli su komandu nad kopnenim i vazdušnim snagama. Do 17:30h, vlast je bila u rukama pobunjenika. Uhapšeni vođa partije pušten je iz zatvora kao pobjednik. Radio Kabul, kao i aerodromi Bigram i Kabul, bili su pod njihovom kontrolom. Te večeri su na Radio Kabulu objavili pobjedu revolucije.

Saur revolucija (Saur je naziv avganistanskog kalendara za mjesec u kome se revolucija dogodila) u Avganistanu nije bila kao ona u Rusiji tokom boljševičke revolucije oktobra 1917. godine, gdje je vlast preuzela masovna pobuna radnika i seljaka predvođena Lenjinom i Trockim. Da bi okarakterisao takav fenomen kakav smo vidjeli u Avganistanu, britanski marksista Ted Grant razvio je pojam proleterski bonapartizam. To je situacija u kojoj su kapitalizam i veleposjedništvo ukinuti, a glavni sektori ekonomije nacionalizovani, ali vlast nije u rukama radnika, već je pod kontrolom jednopartijske vojno-policijske diktature.

Foto: Cleric77

Ted Grant je opisao puč na sljedeći način:

„Puč je izazvao Daudov pokušaj da suzbije svu opoziciju. Njegov srušeni režim bio je jednopartijski feudalno-birokratski režim. Mala radnička klasa u zemlji nije imala sindikalne organizacije.

„Da je revolucija poprimila zdrav oblik pokreta samih masa, rezultat bi bio veoma drugačiji od onoga što se zaista dogodilo u Avganistanu. Puč iz aprila 1978. zasnovan je na pokretu elite vojske i intelektualaca i najviših slojeva profesionalaca iz srednje klase u gradovima.

„Puč su organizovali prije svega kao preventivnu mjeru protiv pokušaja da se oni i njihove porodice istrijebe. To je bilo u samoodbrani, ali i sa idejom da Avganistan dovedu u savremeni svijet.“

Našavši se na vlasti nakon sloma prethodnog trulog režima, oficiri, suprotstavljeni imperijalizmom i feudalnim klasama, mogli su pronaći podršku samo među malom radničkom klasom i osiromašenom radničkom masom. Pronašli su odgovarajući model u Sovjetskom Savezu, koji je imao plansku ekonomiju, ali koji je, što je bilo pogodno za oficire, imao autoritativni totalitarni politički sistem.

Borba za emancipaciju Avganistana

PDPA je naslijedila državu u mračnim uslovima. Društveni problemi bili su duboki i široki. Bila je to jedna od najsiromašnijih zemalja na svijetu. U vrijeme revolucije stanovništvo države je bilo oko 15,1 milion, od čega je samo 14 posto živjelo u urbanim centrima. Ostatak od 13 miliona živjelo je u ruralnim područjima, a 1,5 miliona seoskog stanovništva bili su nomadi.

Nepismenost je bila zapanjujuće visoka, nepismeni su činili 95 posto stanovništva. Država bez izlaza na more, sa ukupnom površinom od 160 miliona jutara, od čega je samo 12% obradivih površina, 60% obradivog zemljišta ostajalo je neobrađeno svake godine dijelom zbog nedostatka vode, a dijelom zbog neefikasnosti zaostalog, feudalnog sistema koji je dominirao selom. Ovo je bila prokleta osuda imperijalizma i feudalnih klasa, koje su do tada dominirale državom.

Vlada PDPA je procijenila da je 45% obradivog zemljišta u rukama 5% zemljoposjednika. Seljaci i farmeri živjeli su u bijednim uslovima pod teretom velikih dugova uglavnom prema pojedinim veleposjednicima i velikim poljoprivrednicima.

Foto: IDoM

Selo je bilo društveno zaostalo, sa plemenskim kodeksima ponašanja pomiješanim sa iskrivljenim oblikom islama. Društveno i ekonomski, sveštenstvo je bilo slabo i dolazilo je iz nižih slojeva društva. Fizička infrastruktura skoro da nije ni postojala. Činjenica da 1978. godine nijedno selo nije imalo struju, dokaz je strašnih uslove infrastrukture. Što se tiče zdravlja, obrazovanja, komunikacija i druge društvene i fizičke infrastrukture, Avganistan je bio jedna od najzaostalijih zemalja na svijetu.

Industrijska baza je bila slaba, a industrijska proizvodnja samo 17 posto BDP-a, što je moglo zadovoljiti samo 10-15% potražnje potrošača za šećerom, tekstilom, obućom itd. Industrijski proletarijat iznosio je samo 40 do 50 hiljada i bio je koncentriran u četiri ili pet urbanih centara. Glavni gradski i industrijski centar bio je glavni grad Kabul.

Polovina radne snage bila je zaposlena u fabrikama sa radnom snagom većom od 1.000. Iako su sindikati bili zabranjeni zakonom, tokom štrajkačkog talasa 1968-69. najveće fabrike su stupile u štrajk što pokazuje militantni karakter pokreta.

Uprkos izuzetno teškim uslovima sa kojima se režim PDPA suočio nakon preuzimanja vlasti, bio je odlučan da promjeni sudbinu Avganistana. Odmah nakon preuzimanja, PDPA je započela niz radikalnih reformi.

Prvi značajan čin bila je nacionalizacija industrije. Nakon nekoliko godina ova politika je pokazala svoj rezultat što se tiče industrijske proizvodnje. Na primjer, 1978. godine prerađivačka i rudarska industrija doprinijele su sa samo 3,3% nacionalnog dohotka. 1983. ta cifra je dostigla 10%.

Uredba br. 6 ukinula je dugove seljaka prema bogatim seljacima i veleposjednicima, skidajući pritom vjekovni teret sa pleća siromašnih seljaka.

Uredba br. 7 uvela je reforme braka. Značajno je bilo ukidanje „cijene nevjeste“: vjekovne društvene prakse. Ovom uredbom je takođe uvedena starosna granica za stupanje u brak.

Zemljište je podijeljeno i uvedeno je kolektivno poljoprivredno gazdinstvo. Ograničena su vlasništva nad zemljištem. To su bile izuzetno važne reforme u smislu socijalne i ekonomske pravde, ali još više sa stanovišta poboljšanja poljoprivredne proizvodnje. Nakon prve godine na vlasti, procijenjeno je da je 822.500 jutara raspodijeljeno na 132.000 porodica. Distribucija vode, koja je ranije bila u nadležnosti pojedinih muškaraca ili porodica, preuzeta je u državne ruke pod kontrolom Ministarstva poljoprivrede.

Slične reforme su uvedene radi iskorjenjivanja nepismenosti. Jedna značajna reforma na ovom planu bila je nacionalizacija štamparija, koja je bila važna za povećanje dostupnosti obrazovnog materijala, ali je takođe omogućila pripremu nastavnog i obrazovnog materijala na malim regionalnim materinjim jezicima.

Uvedena su jednaka prava za žene, kao i plaćeno porodiljsko odsustvo. Ovakve reforme su bile nepoznate u ostatku regiona. Uvođenje planske ekonomije ubrzo je pokazalo svoje ogromne rezultate u različitim sferama ekonomije. Na primjer, 100 novih fabrika izgrađeno je u pet godina do 1983. Što se tiče infrastrukture, došlo je do povećanja broja bolničkih kreveta za 84%, a broj dostupnih ljekara za 45%. Moć i privilegije posjedničkih klasa bili su dosta oslabljeni, a interesi imperijalizma ugroženi.

Kontrarevolucija

Kapitalizam je međusobno povezan ekonomski sistem širom svijeta. Stoga je prijetnja kapitalizmu u sićušnoj i ekonomski vrlo zaostaloj zemlji bila neprihvatljiva za stratege kapitalizma. Prva godina nakon revolucije protekla je relativno dobro. Uobičajena zabluda je, međutim, da je američki imperijalizam počeo da interveniše tek nakon intervencije Sovjetskog Saveza. Realnost jeste takva da je američki imperijalizam počeo da radi na svojoj strategiji suprotstavljanja revoluciji mnogo prije sovjetske intervencije. U vrijeme američke intervencije, stratezi američkog imperijalizma bili su mišljenja da Sovjetski Savez neće intervenisati. U proljeće 1979. američki imperijalizam počeo je da mobiliše svoju reakcionarnu mašineriju. CIA je u martu 1979. poslala svoj prvi povjerljivi prijedlog predsjedniku Džimiju Karteru da podrži kontrarevoluciju u Avganistanu. Amerikanci su se obratili Saudijskoj Arabiji i Pakistanu da osmisle strategiju za kontrarevoluciju. Dolari i liberalizam zapadnog svijeta, u kombinaciji sa vehabizmom Saudijske Arabije, koje je strateški podržao pakistanski vojni diktator general Zija ul Hak, činili su zloćudni savez za suprotstavljanje revoluciji.

Tog ljeta je Karterova administracija odobrila CIA-i da potroši 500.000 dolara na kampanju. Vremenom je svaka značajna kapitalistička država na ovaj ili onaj način doprinijela stvaranju Frankenštajnovog čudovišta islamskog fundamentalizma za borbu protiv revolucije – čudovišta koje sve do danas proganja svoje bivše gospodare. Danas zapadni mediji prikazuju islamski fundamentalizam kao da nemaju ništa s tim. Ali u stvarnosti, današnji fundamentalisti su direktni rezultat zapadne imperijalističke politike.

Poteškoće

Saur revolucija je imala svoje posebne slabosti. Jedan je bio objektivan: duboka ekonomska i društvena zaostalost države, što je značilo da mala radnička klasa nije igrala nikakvu nezavisnu ulogu u revoluciji – nužnost za uspješnu socijalističku revoluciju. U odsustvu međunarodne revolucije, Saur revolucija je izolovana, a zločinačka staljinistička teorija o mogućnosti izgradnje socijalizma u jednoj državi radi prevazilaženja društvenih ekonomskih problema pogoršala je ovu situaciju.

Druga slabost je bila organizacija PDPA. Partija se nikada nije razvila u koherentnu lenjinističku organizaciju i ubrzo po preuzimanju vlasti počela je po frakcijskim linijama unutrašnja borba. Ali frakcijski rascjep je takođe podstaknut intervencijom Sovjetskog Saveza. Ustvari, birokratija Sovjetskog Saveza imala je vrlo reakcionarnu ulogu aktivnim učešćem u frakcijskoj borbi unutar PDPA. Podržavali su krilo Parčam protiv Kalka. Frakcija Kalk oštro se usprotivila intervenciji Sovjetskog Saveza i upozorila ih da će to imati strašne posljedice.

Ali decembra 1979. Sovjetski Savez je vojno intervenisao. Frakcija Parčam došla je na vlast i započela je čistka protiv frakcije Kalk koja je oslabila partijsku vlast. Unutrašnji sukob se već nagomilavao tokom ljeta.

Frakcija Kalk gajila je iluziju da bi zauzimanjem suzdržanog stava u svojoj spoljnoj politici mogla stvoriti prijateljsko okruženje za novi režim. U stvarnosti, intervencijom Sovjetskog Saveza, Avganistan je postao bojno polje dvije svjetske sile. A Avganistan se brzo pokazao kao noćna mora za sovjetske snage.

Pobjeda kontrarevolucije

Malo po malo, sve reforme su povučene dok je režim pokušavao da se pomiri sa opozicijom, a Sovjetski Savez se povukao 1988. Režim je do tada bio izuzetno slab i 1992. su ga preuzeli mudžahedini. Kasnije su niži članovi mudžahedina stvorili pobunjeničku grupu koju podržava Pakistan, danas poznatu pod imenom Talibani, koja je preuzela vlast i brutalno ubila predsjednik Nadžibulu, vođu režima Parčama.

26-godišnja fundamentalistička kontrarevolucija koja je uslijedila vratila je Avganistan u varvarstvo. Kontrarevolucija nije pogodila samo Avganistan, već i čitav region, posebno Pakistan. Heroin je korišćen kao sredstvo za finansiranje kontrarevolucije i mudžahedina. Danas je ta strategija stvorila prvu narko-državu u svijetu. Procjenjuje se da je danas 500.000 hektara u Avganistanu posvećeno proizvodnji opijumskog maka. 2017. žetva opijuma iznosila je 9.000 tona.

Afganistanska Saur revolucija predstavljala je nadu za oslobođenje od bijede i ugnjetavanja zemljoposjedništva i kapitalizma nad stanovnicima Avganistana i cijelog regiona. Tu nadu imperijalizam je utopio u krvi. Danas, ako želimo da pobijedimo ove reakcionare, jedina opcija je da se reorganizujemo na klasnoj liniji. Jedina osveta za jad koji je izazvan nad avganistanskim narodom je oživljavanje socijalističke revolucije protiv višedecenijske kontrarevolucije. Ovo je jedina opcija za izvlačenje ne samo avganistanskog društva već i Pakistana iz kandži varvarstva koje su stvorili kapitalizam i imperijalizam. Ovaj istorijski zadatak leži na plećima radničke klase u regionu i uopšte naprednog kapitalističkog svijeta. Da bi se to postiglo, važno je izgraditi organizaciju radničke klase na internacionalnoj osnovi.