Ove godine se obilježava godišnjica smrti Lenjina. Džejms Kilbi u ovome članku piše o istoriji revolucionarne štampe.
"Iz ove iskre, nastaće plamen."
Takav je bio uvod Lenjinovih novina Iskre, koju je pokrenuo 1900. sa malom grupom drugova. Kako su bile istinite ove riječi! Samo 17 godina kasnije, Lenjin i boljševici su doveli radničku klasu Rusije na vlast u prvoj uspješnoj socijalističkoj revoluciji.
Lenjinov uspjeh je prvenstveno zasnovan na dubokom razumijevanju marksističke teorije. Naoružan s ovim, Lenjin je ispravno razumio vodeću ulogu nastajuće radničke klase u Ruskoj revoluciji, kao i kontrarevolucionarnu ulogu buržoaskih liberala.
Iz ove perspektive radničke revolucije nastalo je Lenjinovo razumijevanje o potrebi za nezavisnom revolucionarnom partijom radničke klase.
Lenjin je razumio kako, u uslovima masovnog pokreta, takva revolucionarna partija ima potencijal da se poveže i vodi milione radnika i potlačenih slojeva da sruše caristički režim i preuzmu vlast u svoje ruke.
Kako izgraditi takvu partiju je bilo goruće pitanje pokreta na početku 20. vijeka.
Rane godine
Tokom posljednje decenije 19. vijeka došlo je do eksplozije marksističkih kružoka u narastajućim industrijskim centrima Rusije. Divlji štrajkovi su buknuli u novim fabrikama dovodeći do porasta svjesnosti radničke klase sebe kao klase.
U ovome periodu nastale su različite "socijaldemokratske" (tj. marksističke) propagandne grupe koje će obrazovati prve kadrove ruskih marksista.
Lenjin je od kraja 1893. godine bio aktivan u grupi socijaldemokrata Sankt Petersburga. Tokom ovog perioda Lenjin je naučio kako da kombinuje političku edukaciju sa praktičnom aktivnošću organizovanja radnika u borbi.
Agitacioni leci su korišteni sa velikim uspjehom u povezivanju sa radnicima u fabrikama, posebno sa onima u štrajku.
Revolucionari su diskutovali sa radnicima oko njihovih nevolja i uvažavali njihove zahtjeve. Onda bi u agitacionoj formi pravili letke u kojima bi isticali pojedinačne borbe i pozivali druge radnike na solidarnost. Pokazalo se da su ovi leci jako popularni.
Međutim uskoro su se pokazala lokalna ograničenja ovakvog pristupa. Iako su takvi leci imali efekta, ono što je bilo potrebno je literatura koja bi mogla uopštiti ova radnička iskustva tokom klasne borbe i u prvi plan staviti najnaprednije ideje i metode.
Profesionalizacija
U zimu 1895, predstavnici socijademokratskih grupa širom Rusije su se skupili da bi diskutovali kao da profesionalizuju rad. Složili su se da uspostave popularnu literature za radnike kako bi mogli uopštiti njihova iskustva a u isto vrijeme ih povezati sa marksističkom teorijom.
Kako bi spriječili mogućnost hapšenja, ovu literature je trebalo proizvoditi u inostranstvu. Zbog toga je Lenjin poslan da pregovara sa veteranima grupe Oslobođenje rada koja je bila u egzilu u Švajcarskoj od ranih 1880-ih.
Ovu grupu je vodio Plehanov, koji je važio za vodećeg ruskog marksističkog teoretičara tog vremena. Međutim nakon mnogo godina u egzilu, ova grupa je postala otuđena od stvarnog radničkog pokreta u Rusiji.
Dogovoreno je da Oslobođenje rada u inostranstvu proizvodi marksistički teorijski žurnal Rabotnik (Radnik), dok bi se u Rusiji proizvodile popularnije novine pod nazivom Rabocheye Dyelo (Radničko djelo).
Dok se pripremalo štampanje prvog broja Rabocheye Dyelo, policija je izvela veliku raciju i pohapsila većinu vođa, uklučujući i Lenjina.
Ekonomizam
Sa skoro svim iskusnim kadrovima sanktpetersburške grupe u carskom zatvoru, na njihovo mjesto su došli većinom neiskusni i politički sirovi drugovi.
Ovo je imalo negativan efekat na politički razvoj organizacije. S obzirom na prijašnji uspjeh agitacijskih letaka u povezivanju sa radnicima u borbi, novo vođstvo je jako krenulo u tom smjeru.
A vremenom je ovo vođstvo, sastavljeno većinom od studenata i drugih intelektualaca, počelo da se sve više prilagođava najzaostalijim slojevima radničke klase.
U prvi plan je došla ideja da su radnici isključivo zainteresovani za borbu oko neposrednih ekonomskih zahtjeva, kao što su povećanje plata i kraće radon vrijeme. Oni su prezirno vjerovali da su politički zahtjevi i teorija “previše komplikovani” kako bi ih radnici mogli razumjeti.
Oni su smatrali da je zadatak revolucionara da samo pomažu radnicima u provođenju ekonomskih borbi, a političku borbu treba ostaviti buržoaskim liberalima. Ovo je značilo biti na repu radničkog pokreta I odustajanje od građenja revolucionarne partije.
Ovaj trend, koji postao poznat kao ekonomizam, je našao svoj izraz 1897. u objavljivanju novog lista Rabochaya Msyl’ (Radnička misao).
Bilo je potrebno da iskreni marksisti objave rat ovoj tendenciji i protiv nje se energično bore unutar radničkog pokreta.
Odlučeno je da se organizuje osnivački kongres Ruske socijaldemokratske radničke partije (RSDRP), koji je održan u Minsku 1898.
U to vrijeme Lenjin je bio u trogodišnjem egzilu u Sibiru. Iako je bio onemogućen da prisustvuje, on je razvoj detaljno pratio i doprinio je u pripremama prvog kongresa.
Međutim, mjesec dana nakon kongresa, pet od devet učesnika je uhapšeno. Ovo je dokrajčilo nacionalnu organizaciju i komiteti su ponovo potonuli u rutinski lokalni rad.
Iskra
Do 1900. godine Lenjin se bližio kraju egzilu, a situacija pravih marksista u Rusiji je izgledala blijedo.
Ekonomizam se uspostavio kao dominantna struja među različitim socijaldemokratskim grupama. Štaviše, česta hapšenja su dovodila do poremećaja i nazadovanja rada pojednih komiteta.
Nepokoleban time, Lenjin je počeo sa pripremama ponovnog uspostavljanja RSDRP na zdravim osnovama. Ključno za njegov plan je bilo da, zajedno sa Plehanovim i grupom Oslobođenje rada, pokrene Iskru kao sveruski marksistički list koji bi branio marksističke ideje.
Deklaracija redakcije Iskre, objavljena u septembru 1900, se može čitati kao objava rata svim reformističkim tendencijama u ruskom radničkom pokretu, a posebno ekonomizmu.
Lenjin je razumio da su suština partije ili tendencije njene ideje: filozofija, program i metode. Organizacija je samo sredstvo za prenošenje tih ideja u širi radnički pokret.
Pošto je Deklaracija postavila pitanje političke jasnoće, centar kampanje je bilo ponovno osnivanje partije: "Da bi uspostavili i konsolidovali partiju potrebno je uspostaviti i konsolidovati jedinstvo među svim ruskim socijaldemokratama...Takvo jedinstvo se ne može narediti, ne može se donijeti političkom odlukom ili sastankom njenih predstavnika; ono se mora razraditi.
Na prvom mjestu, potrebno je raditi na čvrstom ideološkom jedinstvu koje bi eliminisalo neslaganje i zbunjenost koja - budimo iskreni! - trenutno vlada među ruskim socijaldemokratama. Ovo ideološko jedinstvo se mora učvrstiti partijskim programom."
Umjesto jednostavnog poziva da se različite struje unutar pokreta udruže pod jedan kišobran, Lenjin je zagovarao da je jedina prava osnova za jedinstvenu revolucionarnu partiju dogovor oko temeljnih ideja i principa.
Kao što je Lenjin kasnije objasnio u "Šta da se radi": "Bez revolucionarne teorije ne može biti revolucionarnog pokreta."
Primjer Lenjinovog pristupa možemo pronaći u čuvenom njegovom članku "Gdje početi", koji je objavljen u četvrtom izdanju Iskre. U njemu Lenjin izlaže rezultate ekonomističkih ideja u praksi: fragmentacija revolucionarnih snaga; preokupiranost u lokalni rad; i njihovo amatersko vođenje koje proizilazi iz toga.
Da bi se borio protiv toga, Lenjin se zalagao oko potrebe za političkim novinama. Ove novine bi povezale različite radničke borbe širom Rsie, uopštile njihovo iskustvo i podigle klasnu svijest ka razumijevanju potrebe za seobuhvatnom borbom protiv carističkog režima.
Kolektivni organizator
Lenjin nije bio prvi revolucionar koji je koristio pamflete i novine za propagandu i agitaciju. Korisnost toga je bila prepoznata od strane revolucionara još od izuma štampanih novina.
Ono što je Lenjin shvatio bolje od ostalih je potencijal da revolucionarni list bude kolektivni organizator.
U Deklaraciji redakcije Iskre, Lenjin objašnjava: "Uložit ćemo napore da svaki ruski drug smatra našu publikaciju svojom vlastitom, kojoj bi sve grupe saopštile sve vrste informacija koje se tiču pokreta, u kojoj bi iznosile svoja iskustva, izražavale svoje stavove, ukazivale na svoje potrebe za političkom literaturom i izrazili svoje mišljenje o socijaldemokratskim izdanjima: jednom riječju, oni bi time dijelili svaki doprinos koji daju pokretu i što god iz njega crpe."
Ova tema je razrađena u članku Gdje početi?, u kojem Lenjin piše: "Uz pomoć novina, i kroz njih, prirodno će se oblikovati stalna organizacija koja će se baviti ne samo lokalnim aktivnostima, već i redovnim opšim radom, te će osposobljavati svoje članove da pažljivo prate političke događaje, ocjenjuju njihov značaj i učinak na različite slojeve stanovništva i razviti učinkovita sredstva za uticaj revolucionarne partije na te događaje.
„Čista tehnička zadaća redovnog opskrbljivanja primjerkom novina i promicanja redovne distribucije zahtijevat će mrežu lokalnih agenata ujedinjene partije, koji će održavati stalni kontakt jedni s drugima, poznavati opšte stanje stvari, naviknuti se redovno obavljati njihove detaljne funkcije u opšteruskom radu i iskušati njihovu snagu u organizaciji raznih revolucionarnih akcija. Ova mreža agenata činit će kostur upravo one vrste organizacije koja nam je potrebna…”
Za razliku od amaterskih metoda "ekonomista", Lenjin se zalagao za partiju sačinjenu od profesionalnih revolucionara: ljudi koji su spremni u potpunosti se posvetiti građenju partije.
Lenjin je ovu tezu detaljno razradio u knjizi Šta da se radi?.
Tu je objasnio kako će se kroz povezivanje sa radnicima, i pripremom da postanu profesionalni revolucionari, oblikovati kostur revolucionarne partije na svakom radnom mjestu i svakom komšiluku. Onda bi se oni mogli povezati sa puno širim slojem naprednih radnika.
Radničke novine
Da bi novine odigrale svoju ulogu, potrebno je aktivno učešće što više radnika kako bi doprinijeli svojim idejama i metodama. Lenjin u članku "Pismo drugu" iz 1904. piše: "Svaki socijaldemokrat mora raditi za socijaldemokratske novine. Tražimo od svakog doprinos, a posebno od radnika.
Dajte radnicima najširu mogućnost da pišu za naše novine, da pišu o svemu, da pišu koliko god mogu o svom svakodnevnom životu, interesima i radu."
Dobijajući ovakve doprinose redakcija je mogla uopštiti iskustva lokalnih borbi i otkriti dublje procese u razvoju klasne borbe.
Iznošenjem ovih procesa u člancima i povezivajući ih sa marksističkom teorijom, omogućilo je radnicima da nauče lekcije iz iskustva drugih radnika i da razumiju kako se oni uklapaju u opštu perspektivu revolucije.
I najvažnije, novine su omogućile vodič za akciju jer su pokretale dalekosežne zahtjeve i slogane koji su potrebni da se radnička borba podigne na viši nivo.
Ovo je bilo u suprotnosti sa pristupom ekonomizma koji je samo skupljao priče radnika o lošim uslovima, tj. ono što su radnici već znali.
Na snazi ideja sadržanih u novinama i njihovoj mogućnosti da pokažu put napred, radnici su bili inspirisani da daju velike žrtve, novac, energiju kako bi izgradili revolucionarnu partiju.
Rast
Rad na uspostavljanju autoriteta Iskre među revolucionarnim radnicima je u početku bilo sporo i strpljivo. Velike teškoće i žrtve su bile potrebne da bi se primjerci novina odštampali i prošvercovali u Rusiju.
Nadežda Krupskaja, sekretar Iskre, je procijenila da je samo oko 10 procenata štampanih primjeraka uspjelo preći granicu. Mnogi krijumčari su uhapšeni u ovim akcijama.
Do kraja 1901. u cijeloj Rusiji je postojalo samo devet agenata Iskre. Ali zbog njihovih neumornih napora da uspostave veze sa brojnim radničkim revolucionarnim komitetima i njihovog političkog pridobijanja idejama Iskre, uticaj ekonomizma je opadao.
Ova mreža agenata je uskoro brojala oko 100 do 150 profesionalnih revolucionara. Oni su sa druge strane bili u kontaktu sa mnogobrojnim komitetima, od kojih je svaki brojao oko 1000 radnika.
Takav je bio rast Iskre da su do vremena priprema Drugog kongresa RSDRP 1903. pristalice Iskre su se nametnule kao vodeća snaga među komitetima.
Na ovome kongresu je došlo do prvog frakcijaškog raskola u RSDRP na boljševike (većinu) i menjševike (manjinu). Iako je Lenjinova boljševička frakcija imala većinu na kongresu, menjševici su na kraju uspjeli preuzeti kontrolu nad Iskrom zbog njihove kampanje unutrašnje sabotaže i prelaska Plehanova u njihov kamp.
Na površini, Lenjin i boljševici sa kongresa su izašli organizacijski slabiji nego menjševici. Ali politički su njihove ideje postale jače.
Revolucija
Tokom revolucije 1905. godine, sreća boljševičke frakcije se preokrenula pod Lenjinovim vođstvom. U žaru borbe, hiljade najborbenijih i najsvjesnijih radnika pridružilo se boljševicima.
Sa otvaranjem polu ilegalnih uslova, boljševici su počeli sa pravljenjem novih dnevnih novina, Novaya Zhizn (Novi život) koja je imala tiraž od 50 000 do 80 000 primjeraka. Sa ovim, boljševici su bili u mogućnosti uticati na stotine hiljada a moguće i milione radnika.
Pripremni rad Iskre u uspostavljanju početnog kostura partije u proteklim godinama su počeli donositi rezultate. Lenjin se prisjetio da "u proljeće 1905. naša partija je bila savez podzemnih krugova; do jeseni postala je partija miliona proletera".
Revolucija 1905. je na kraju poražena, a pokret je bačen nekoliko godina unazad.
Lenjin i boljševici su u narednom periodu nastavili sa izdavanjem različitih revolucionarnih novina. Međutim njihov zadatak u to vrijeme nije bio dopiranje do masa, već očuvanje i obrazovanje marksističkih kadrova u očekivanju nove revolucije.
Pravda
Sa oživljavanjem klasne borbe 1912, boljševici su pod Lenjinovom inicijativom ponovo mogli izdavati masovne dnevne novine; pod imenom Pravda (Istina). To su bile prve legalne novine, što je značilo borbu sa cenzorima.
Pravda je funkcionisala kao istinski kolektivni organizator. Radnički dopisnici su pisali u svakom broju, komentarišući sve aspekte radničkog života. Samo u prvoj godini primljeno je preko 5 000 pisama.
Uspostavljeno je hiljadu grupa radnika sa zadatkom prikupljanja donacija za novine, distribuciju i podizanje fonda. Do proljeća 1914, tiraž je bio blizu 40 000 primjeraka. Mnogo primjeraka je dijeljeno oko fabrika pa je uticaj novina bio još veći.
Izbijanje rata 1914. dovelo je do presijecanja revolucionarnog pokreta. Boljševička partija je svedena na male grupe pristalica.
Sa izbijanjem Februarske revolucije 1917, mase su ponovo stupile na istorijsku scenu.
Iako je istina da nijedna partija nije "organizovala" revoluciju, u svakoj fabrici i svakom komšiluku su bili radnici koji su stali na čelo pokreta. To su većinom bili boljševici, koji su bili politički obrazovani u proteklim decenijama, a posebno u godinama Iskre i Pravde.
Nakon pada cara, poplava politički sirovih radnika i seljaka u sovjete značila je da su boljševici u manjini u prvim mjesecima revolucije.
Međutim postojao je čvrst temelj koji je bio obrazovan marksističkim idejama i metodama proteklih godina. Sa Lenjinovim vođstvom ovaj sloj se brzo povezao sa najrevolucionarnijim radnicima čime su boljševici postali masovna partija i odlučujući faktor u vođenju Oktobarske revolucije.
